Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »światło, jasność«: Jest [grzech] rdzá ktora blásk y piekność dusze pożera... BirkNiedz 59. Blásk/ [...] Splendor solis, ignis, prestrigens oculos. Kn 34. [...] zwracáiąc się gdy wyieżdża ná gorę rzeczoną Wzdychálnicá [...] od blásku słonecznego oczy sobie zásłánia. KalCuda 154. glantz iásność/ blásk splendor KusWeg Ev. Słońce, które blaskiem oczom szkodzi, Najlepiej widzieć, gdy pod chmurą chodzi. MorszAUtwKuk 178. [...] blask słońca, przy wypogodzonym Niebie soba samym y reperkussyą od polerowanego oręża, ráziłby oczy. BystrzInfTak M1. Takim Pacyentom [ukąszonym przez jadowite zwierzęta] ogień y blask słoneczny szkodzi, więc się go strzec trzeba. BeimJelMed 467. Blask. Schein/ Schimmer/ Blitz. éclair, la splendeur; la lüeur, clarté, éclat. T III 55.

2. »odblask, odbicie światła«: Lecz blásk ktory z zbroy świetnych wyskákował/ Konie y ludzie potem vkázował [w kurzawie]. TasKochGoff 57. Na Pyreneiskiey gorze zamek postawiony Trzyma (mowił gospodarz) od czarow zrobiony Wszytek z stali tak dobrze wypolorowany Ze iego blask z słonecznym mogł byc porownany. ArKochOrl 32v. Chryzolity/ y drogie kámienie/ ktorymi Wszystek szor oprawiony był wzory pięknymi/ Nieprzystępną iasnością po stronách ciskáły: Y zá odbiciem názad blásk słońcu wracáły. OvOtwWPrzem 53. Owiec nie wyganiac na pole zimie kiedy na trawie swiecące blaski widac bo im to szkodzi bardzo. GrodzMisc 182b. Nie każda gwiazda takie światło toczy, Jaki blask twoje wydawają oczy. MorszAUtwKuk 65. Były też w tymże polu krzesłá postáwione, I złotem, y kámieńmi pięknie ozdobione Drogiemi, ktore z siebie iásny blásk ciskáły. DamKuligKról 231-232. Blásk der Widerschein. WojnaLust 74. Druga Xiężyca iest własność iż własnego nie ma swiatła, ale wziętym od słońca, przyswieca ziemi blaskiem. BystrzInfAstron K2. CLARTE, (Eclat d`une chose éclat.) Nitor Splendor [...] JASNOŚĆ blask rzeczy iákiey polerowaney. DanKolaDyk I, 312. Nie umnieyszy bynaymniey exitium sui szukaiąca hostilitas chwalebnie nabytey sławy, ktora poty terret, ni paveat, ubi pertimuerit, conteminitur y prędko zá pomoca Boską od samego blasku Szabel Polskich zgasnąć może... DanOstSwada IV, 13. § blask mieczow. T III 55.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ blask mi, blask mi coś czyni (sz. zm.), blask mi coś uczyniło »coś oślepia; coś oślepia; coś oślepia«: Biié łuná od czégo/ [...] vide Odbiia się 2. Blásk mi. Kn 30. Blásk mi/ blásk czyni iáka rzécz/ [...] vide Przérażam. [...] Práwie olsnął od blásku/ iasności. Kn 34. blask mi, blask mi to czyni. das Licht blendet mich. le trop grand éclat m`eblouït les yeux, m`ofusque la vuë. T III 55. [...] promienie Korony [...] słusznieby mi blásk czynić/ y przystępu do cáłowánia ręki W. K. Mości bronić miały [...]. DobrPol I, 90. blask mi, blask mi to czyni. das Licht blendet mich. le trop grand éclat m`eblouït les yeux, m`ofusque la vuë. T III 55. Blask mi Dyáment uczynił. ErnHand 389. ◆ blask mi od niego »to jest mi niemiłe, wzbudza moją niechęć«: Mił-éś mi iák sol w oku. Kolé mię w oczy. Blask mi od niego. [...] V. Nie mogę ná to pátrzyć. KnAd 499.

3. »świetność, wspaniałość«: Dawne Młodych Przywary dawne to są błędy Ze zdarszy się z Opieki, iako Ryba z Wędy Blaskiem nowey Swobody zaslepiwszy oczy Doswego się zginienia sama Młodosc toczy. PotWoj 13. A Konarskiemu, gdy odważnie skoczy Na wał, obiedwie wystrzelono oczy. Już słońca nie zna, sława wieczny nieci Blask, co mu świeci. MorszZWierszeWir I 494. [...] kogo iedno możecie przestrzegaycie/ y vpominaycie/ áby sie áni znikomych bogáctw żądzą/ áni błyszczącego się po wysokich gáłęziách miękkie[go] lepu bláskiem nie uwodzili [...]. BujnDroga 252. [...] nie ná blasku swiecącey się fortuny, ále ná mężnym rzeczy przeciwnych wytrzymaniu wielkości oney y sławy fundáment wielki Monarchowie zákłádáć zwykli [...]. DanOstSwada I, 33.

Związki niejednoznaczne względem znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ blask bije: Ale wyszedszy Bohatyr Skrzydlaty Od Ktorego blask bił zSwiecącey száty Gniewliwy, głosem zawołał surowie: Dom to tu Bozy, nie Giełda Łotrowie, O cięmni Ktorzy błądzicie w iasności O niewdzięcznicy tey sliczney wieczności. OblJasGór 144v. [...] idzie [Tobiasz] alić niespodzianie Czuje, że jakiś nowy blask w oko mu Bije [spotkanie z aniołem]. LubSTobPol 94. Czemu gdy kto chce spác kryie się od świátłá? Gdy blask w oczy biie, mozg do oká posyłá swoie pomocy do widzeniá, zaczym zmysł się ten uciszyć nie moze czego do spánia potrzebá. TylkRoz 285. Blask śliczny bije/ od sámey szyie: Piersi dotyka/ pod pas sie zmyka. KellGram 245. Dodáie uśpioney Sen wdzięku twarzy, á dla odrzuconey Z gorącá száty, od piersi y szyie Alábástrowey: blásk ná koło bije [o Wenerze]. ClaudUstHist 49-50.