Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »ostro zakończony przedmiot, mogący służyć do poganiania zwierząt, np. ostroga, także do kłucia, przebijania lub cięcia czego«: Y záraz boyce dawszy w bok koniowi/ Chce go w pás porwáć [Argant Rajmunda]. TasKochGoff 188. Czemu Pan Bog [...] ná prośbę Páwłá s. nic nie dał gdy prosił/ áby od niego bodziec on ciáłá był oddalony? BirkNiedz 121. Bodziéc/ ościęń/ Stimulus propr. [...] Stimulus doloris [...]. Stimulus amoris [...]. Kn 39. Oścień/ v. Bodzieć/ Akstinas. SzyrDict 271. A na dniu rannym skoro záswitáło, Kiedy im więcey trwogi przybywáło Tym spieszniey wiatrom, Ktore ich goniły Nie patrząc za się podawali tyły, Y tak bodcami wszyscie Konie zwarli Ze się asz w Samym Wieluniu opárli [Szwedzi]. OblJasGór 173v. PIQUER les boeufs avec un aiguillon [...] Stimulo boves increpare. BODŹCEM woły poganiać. DanKolaDyk II, 355.

◼ Przenośnie: ◼ Gdzież jest o smierci bodziec twoj? Gdzież jest piekło zwycięstwo twoje? Lecz bodziec śmierci jest grzech/ á moc grzechu jest Zakon. BG 1Kor 15, 55-56. ◼ Gdy cię w panosz weźmie animusz, [...] Twe i przodków twych dzieła szkaradnie poszpeci. Więc ci bodziec przysadzi i krzepko osiędzie, Wprzód na małe przykopy, potem [...] W haniebną odchłań bieżąc na zgubę koniecznie. NiebAnBad 262. ◼ Nie buntuycie Synkowie, zá swoich się Oycow? Nie będziecie umieráć, od trzech w sercu boycow. Ná cię to podobieństwo: ná cie grzeszny człecze, Gdyć śmierć po dziatkách w serce trzy groty záwlecze. PotPocz 129.

2. »u niektórych ptaków charakterystyczny pazur wyrastający z tyłu nóg, ostroga łapy«: [Opis kura:] Chod śmiały, grzebień czerstwy, podbrodek rumiany, Wzrok bystry złote piora, po szyi odmiany. Bodźca u nog potężne, pierś mężna, bark żywy, Nos ostrząc do boju się ćwiczy nietrwożliwy. NaborWierWir I 297.

3. »kłująca roślina; kolec u takiej rośliny, cierń«: Lecz, że mu usta stękáią i ięczą, Dla tego plagi nieznośne mię dręczą, Dla tego mię BOG dotyka i draźni, Ze znieść cierpliwie trudno iego łaźni. Ná moie bole, práwie iest záwziętem, Obie mi nogi twardym ścisnął pętem, I wszytkie ścieszki bodzcámi otoczył, Bym z nich bez szwanku nigdzie nie wyskoczył. ChrośJob 123. Iák wąż, pełźnie w trawie [Akteon], nie czuiąc, ze boli, Gdy ciernie, ostry bodziec w ciáło miękkie pośle. DrużZbiór 517. Postępowáć ci będzie potrzebá. Między cierniámi y bodźcámi, Między skáłámi y ogniámi, Między przerwámi y grudámi, Między ślepotámi y przepáściámi, Ktore cię Od Drog chwały y cnoty Wstrącáć będą. LubSŁapAdw 55-56.

4.przen. »niepokój, udręka«: Zła iest boleść: gorszy grzech/ [...] ktory rozwięzuie węzeł Bogá z człowiekiem/ y sumnienia bodźcámi wnętrzności ludzkie szárpa. BirkNiedz 54. Nás samych/ wnetrznymi bodzcámi/ niepokoiámi/ gryzieniem się meláncholiámi trápiąc/ y mieszaiąc/ nietylko do przyięciá łásk Boskich/ ále też y do sámych potocznych spráw (ták iákoby człowiekowi rozumnemu należało) odpráwieniá nie sposobnymi czynimy. BujnDroga 309-310. Ostry bodziec przez ręce DAWIDOWE przeszył, Myśli, czymby ták mocno przeciw BOGU zgrzeszył. DrużZbiór 70.

5.przen. »zachęta, podnieta, pobudka do czego«: DZielna pomocná potłumienie grzechu/ y wszystkich przeszkod/ ktore záledz drogę mogą do kresu nam zámierzonego [...] iest uważenie y pamiątka śmierci. Ale ostrzeyszy nierownie bodziec być musi z uwagi surowego strasznego nie odwołanego sądu Boże[g]o. BujnDroga 133. Wodzow pobudkę, ogłos pułkow srogi Zá bodzce sobie kładzie i ostrogi. ChrośJob 156. AIGUILLON, au figuré [...] Stimulus [...] BODZIEC w wyrozumieniu nie włásnym, to co pobudza do czego. DanKolaDyk I, 67.