Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BOGATO || BOGACIE, BOHATO

Słowniki:
SXVI (bogacie), Kn (bogato), T (bogato), L (bogato, bogacie; XVI-XVIII), SWil (bogato, bogacie), SW (bogato, bogacie), SJP (bogato) notują
SStp nie notują

Formy: bogato // bohato; bogacie

Znaczenia:

1. »zamożnie, majętnie; będąc bogatym«: Myślisz o tym/ iákobyś bogáto dziedzice pozostáwił/ iákoby drudzy dostátnie zyli po tobie. BirkEgz 24. Ten to Czarnecki [...] zesię tak bogato ozenieł choc chlop a zowiesię iusz Za Sliachcica. TrepNekLib 57v. Czy to nie iedno głupstwo y szalenstwo nedznie Zyc naSwiecie dla tego zebys zmarł bogato. OpalKSat 39v.

2. »w sposób świadczący o dostatku, zamożności, kosztownie, wspaniale, strojnie, z przepychem«: Ukazał [Pinabel] iey [Bradamancie] w oney skale dziurę Powiedaiąc ze widział na dole w iaskiniey [...] Pannę gładkością podobną Boginiey I ze znac po postaci y po drogiey szacie (Bo się była ubrała stroino y bogacie) Ze była z wysokiego stanu. ArKochOrl 20v. Moskwa y poddać się nie chciałą ufaiąc Cudotworcy S. Mikołaiowi, ktorego tam dwa obrazy rzezane bogato maią. MarchŚcibHist 8v. Przyiezdzali [Niemcy, Moskwa, Tatarzy] ku Nam, przyblizaiąc się coraz ku Stolicy niektorzy bogato lubo niestroyno ubrani. PiasRel 25. A mátká nászá Ewá/ áza nie byłá pięknym páłacem/ y bogato przybránym? StarKaz II, 452. Prowádzono naprzod 8 Koni/ bárdzo bogáto od złotá y drogich Kámieni vbránych/ zá ktorymi iecháło 100. Drágániey. MerkPol 269-270. Die 10 7bris [...] Była [...] Fryderyka Augusta II Krola obranego Polskiego Koronatia. O Ktorey by wiele pisac iak ozdobnie y bogato ten Krol na nie wiezdzał. KomonDziej 223. Nie czytam ia żeby ten Bogacz był cudzołożnikiem [...] to tylko o nim wspomina y w nim gáni Zbáwiciel świátá, że [...] modno, bogato, stroyno się nosił. DanOstSwada V, 20.

◼ Przenośnie: ◼ Cnotliwy Dawid o sobie pokornie mowił: Kogo przenáśláduiesz krolu Izráelski, psá zdechłego przenáśláduiesz, pchłę iednę? O Saulu záś/ lub nieprzyiacielu swoim iáko bogáto: Niechay mi Bog mił będzie, nie vczynię tey rzeczy Panu moiemu Chrystusowi, pomázáńcowi Páńskiemu. BirkNiedz 38.

3. »obficie, w dużej ilości lub liczbie, suto, znacznie; hojnie«: Vyrzysz páłac S. Spiritus in Burgo, ktory Innocencyusz trzeci zmurował/ y bogáto fundował. WargRzym 114. Zá niemi [rycerzami grafa z Kornutu, czyli Chartres] iedzie w zupełney zbroiey Gwelf od fortuny bogácie nádány. TasKochGoff 13. Gdy się okrutnie wszyscy zádziwili/ wnet [...] wypádło iágnię/ y skakáło/ Y bogáto mlecznego wymienia szukáło. OvOtwWPrzem 268. Ieszcze iednák/ kościelne drzwi [kościoła Janusza]/ przystęp swoy miáły/ Ni drogi były wody zálały ciekące/ Kiedy iuż ony/ siárki białogoreiące/ pod bogáciepłynące zdroie/ zpodkłádáły [powódź spowodowana przez nimfy na prośbę Wenus w celu obrony miasta Romulusa]. OvOtwWPrzem 598. Náwáłność morska [...] pogrąziłá do gruntu Gáleoná Hiszpáńskiego do Indyey żegluiącego/ á bogáto náłádowánego. MerkPol 82. Pánowie Polacy bogáto y gęsto Kosztownymi pułmiskámi zástáwiáją stoły. DobrPol I, 72. Ludzi tam [u p. Karpia] było bohato, inter alios p. Odachowski Wawrzyniec, poczciwy i haniebnie w terminach śmieszny. ZawiszaPam 116. Ábyście nie byli podobnemi owemu, ktory bogato zbudowany dom własny, wywrocił, áby skarb á ieszcze nie wielki znalazł. DanOstSwada I, 208. Bogácie/ Plena manu reichlich. DasHünDict Ppij.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Od złego Włodárzá bogáto racyj/ pieniędzy máło. DobrGram 391.

◼ Przenośnie: ◼ Krotko ále dziwnie bogáto y węzłowáto dary Boskie sobie obficie dáne samá Przenádostoynieysza Mátká w swym pieniu záwiązáła. BujnDroga 336. ◼ Ieżeli przyiádą [posłowie od Doroszenki na sejm]/ będzie ieszcze iakakolwiek nadzieiá/ że się máią do uspokoienia: będzie czas/ i sposob z nimi tráktowánia/ i moderowánia ich supliki. Sámi Posłowie przedemną mowili, że lubo bohato záczynili, wiele ustąpić mogą. PisMów II II, 106.

Znaczenia niepewne:

2 a. 3: Bogáto / Opulenter [...] Ludos opulentiús quàm priores Reges, fecit. Opulentè [...] Opulentè ornata domus [...]. Kn 40.