Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BURMISTRZ, BORMISTRZ, *BUŁMISTR, *BURMISTR

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1612

Formy: lp M. bormistrz // burmistrz; D. burmistrza; C. bułmistrowi // burmistrzowi // burmistrowi; B. uż. żyw. burmistrza; N. burmistrzem // bormistrzem; W. burmistrzu; ~ lm M. burmistrze; uż. osob. burmistrzowie; D. burmistrzów; C. burmistrzom; B. uż. osob. burmistrzów; uż. nosob. burmistrze; Ms. burmistrzach; W. burmistrze

Etymologia: <niem. Bürgermeister>

Znaczenia:

1. »najwyższy urzędnik miejski sprawujący władzę administracyjną, policyjną i sądową«: [Mówią kuźnicy] Praw żadnych y Státutow pisánych nie mamy/ ták sie tylko zwyczáiem Cyklopskim rządzimy: Bez przysięgłych łáwnikow/ Woytá/ y Burmistrzá/ Wszákoż mamy stárszego miedzy sobą mistrzá. RoźOff M2. Burmistrz [...] przy obeczności rádziec y pisárzá łáziebniczkę kazał dáć ná probę/ y choć pewnie miáłá przy sobie czáry/ ktore milczenie spráwuią/ [...] o niewinności swoiey powiedáłá. SpInZąbMłot 161. Posztarz/ co konié z-urzędu dáié/ v nas Burmistrz. v. Podwodny urzędnik. Kn 794. STánęły tu w tych dniách przez Deputatow swoich Miástá y Wsi tey Korony [...] to iest/ káżdego Miástá ieden Burmistrz/ y ieden Predykánt/ y z káżdey Wsi Sołtysz y Chłop. MerkPol 62. Do tego, czego Boże uchowaj pożogi w boru, tedy poddani z miasteczka wszyscy do gaszenia iść mają A kto by się tam nie stawieł, bormistrz powinien ich karać winą zwyczajną. InwKal I I, 81. Musiałem Bez decret [...] Burmistrza chłopom Płacic Płutna [które wziął syn]. KunReg 69. W tym Mieście [Cieszynie] byli dway przedni vrzędowi, iako v nas Burmistrz z Woytem. WisCzar 57. Kiedy Szláchcic w Polszcze przed sądem Mieyskim ma co do czynienia/ ták mowi do Burmistrza: [...] Moy láskawy Pánie Burmistrzu. DobrPol I, 244-246. Co sie tycze Obierania Burmistrza y Radziec to Vznali y Nakazali Commisarze Naszi aby przez Vrodzonego Staroste Naszego co Rok odprawowane było. KomonDziej 113v. Przywoławszy do siebie IMX Proboscza Zywieckiego y Burmistrzow dwu, Woyta y Piszarza z Miasta, Kazał [Aleksander Drozdowski] w Niespor sąm mur wtym tam mieyscu łomac tymze Mularzom. KomonDziej 211v. Mieszczanie [...] wyszli z Miasta i sam Burmistrz oddał klucze do Bram Krolowi Szwedzkiemu poddaiąc się. OtwFDzieje 108. Oświadczył się Burmistrz Derwin iż mu rok expirował prosząc aby był wolnuym za Obraniem drugiego kogo na tę Funkcyą. SapADiar 136.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ burmistrz drugi: Burmistrz drugi/ społburmistrz [...] Collega consulis [...]. Kn 54. ▲ roczny burmistrz: Magistrat [Wilna] [...] nikogo wypusczac nie kazał, tak szlachcica, iako miesczanina, bez pozwolienia i kartki rocznego Burmistrza. VorLetSkarb 240.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Niémász téraz Stánisłáwow. Nié wiélé téraz tákich Stánisłáwow/ ábo Biskupow/ Zołnierzow/ Oycow/ Studentow/ Burmistrzow. KnAd 614. ● W wiliią śmierci szczęście go potkało/ Stárostą/ Burmistrzem/ etc został. Grób ozdobił. Ná nagrobék piękny zárobił. KnAd 1273.

2. »konsul w starożytnym Rzymie«: JÓZEF [...] Z Nazaret idziemy, A drogą spracowani, o nocleg prosiemy! SŁUGA GOSPODARSKI Słysz, a coś przyniósł panu bułmistrowi? Jeśli nie, idźże dalej, nie bawiąc się słowy! DialDzieńOkoń 116. Czásu jednego w Rzymie miedzy Miesczány y Miesczkámi wielka powstawáłá pychá. Nuż ná on czás był tám jákiś gorliwy y surowy Burmistrz M. Cato, ktory pysze był w głowę Nieprzyjácielem. GdacPrzyd 33. Zá dawnych czásow, miewał Rzym Krole, Dictatory, Trybumy, Burmistrze, Patriciuszow y Plebejuszow. AndPiekBoh 16. Period 1. O Rzymianach przed Monarchią. [...] wtym ze czasie częścią krolowie, częścią Burmistrzowie Rzymscy albo consules Romani panowali. IntrHist 33.

Znaczenia niepewne:

1 a. 2: Burmistrz / Magister ciuium, Cromer. [...] Maior magistratus [...] Consul [...] Tutor Reipublicae legitimus: Tutor Reipublicae annuus [...] Rector vrbis [...]. Kn 53-54. Burmistrz Consul. SłowPolŁac 5. Burmistrz / Consul [...] Bürgermeister. DasHünDict Ppiiij.

Związki niejednoznaczne względem znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ burmistrz stary: Burmistrz stáry/ Exconsul [...]. Kn 54.