W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 19.07.2019
*BRYŻ rzecz. m
Warianty fonetyczne: *BRYŻ, *BREZ
Słowniki:
SStp, SXVI, Kn (bryże), T (bryże), L, SWil, SW, SJP notują
Formy: lm M. uż. nosob. brezy // bryże; C. bryżom; B. uż. nosob. bryże
Etymologia: <niem. brize 'fryz, kosmate sukno'>
Znaczenia:
1. »haftowana, wyszywana różnobarwna ozdoba stroju kobiecego lub należącego do osoby dostojnej, garnirowanie, obramowanie, szamerunek«: Bryżé/ [...] Vestis vel tela muliebris picta acu et variegata. Kn 48. Wkoło głowy [młodej kobiety] one brezy, Spinane z włosami, krezy, Czepiec złoty. JarzGośc 18. Rże baba. Prożno się snażysz, prożno stroisz bryże, Bo kogo szoste pokarbują krzyże, Niech serce buja, niech głowa szaleje, Zimne szkło, choć w nie gorzałki naleje. PotFraszBrück II 245-246. Zaczym y Jozef będąc w tym kompucie Inaczey nie mogł wyść na dobre byty, Więc poniewinney wywiedźion pokucie, Jako się rzekło z kordygardy skryty, Zrzuci okowy, przyzuie papucie, Stroy świeżo na się oblecze uszyty, Zmyie się, brodę zgoli włos ostrzyże Do krola wchodzi y całuie bryze. ChrośJóz1745 K. Innych bez liczby, w misterney robocie, Koron Krolewskich, sceptr wykłada [śmierć, pokazując Sylwii] mnostwo, Drogie kámienie osadzone w złocie, Ná nich pogáńskie rysowane Bostwo Mitry Xiążęce centkowane w bryże Mol futro stoczył, złote niechał Krzyże. DrużZbiór 431.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: niemiecki bryż: Skoro wrocą [Polacy zza granicy]do Polskiey [ojczyzny]? ász iák pierwey Báby, Czy ziemiá: czy ich Niebo odmienia? chybáby, Pludry, ábo Peruki y Niemieckie bryże. PotPocz 171.
2. »wypustki, wyrostki drzew«: Ziemię poleruje [gospodarz], chwasty dzikie strzyże, Owym obcina łozie niepotrzebne bryże. ZimBSiel 144.
Przenośnie: Włosy, w onego drzewá wiklą nas konáry, Z ktorego grzech, naypierwsze ludziom zrobieł máry Kto nie ná głowie, ále ná sercu ie strzyże, Ządze świátá, y ciáłá, wyrzuciwszy bryże. Nikędy nie vwiąźnie, żeby miał być kłoty, Tymi ná ktore płáczesz grzeszny człecze groty. PotPocz 129.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autorka: DL