Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BUSULA, BRUKSOLA, *BUKSOLA, *BUSOLA, *BUSSOLA

Słowniki:
T (bruksola), L (bruksola, buksola, bussola; bez cyt.), SWil (busola), SW (bruksola, buksola, busola), SJP (busola) notują
SStp, SXVI, Kn nie notują

Formy: lp M. bruksola // busula; D. bussole; N. busulą // buksolą // busolą

Etymologia: <fr. boussole, z wł.>

Znaczenia:

»przyrząd służący do określania kierunków i wielkości kątów na powierzchni ziemi, w kształcie okrągłego pudełka z wbudowaną igłą magnesową, wskazującą swym położeniem strony świata«: Ná tym morzu żelázo Mágnesem przypráwione (ktore w inszych częśćiách świátá Magistrat vel graecizat,) pátrzy prosto ku Polusom: lecz w ktorymby to mieyscu własnie tráfiáło się/ áż do tąd nie zgadzáią się o tym Relátiae: iednák dowodnieysze mniemánie iest/ iż żelázo z Bussole stánowi się ná sto/ y ná 10. mil ku zachodowi od wyspy Floris. BotŁęczRel II 62. Ta busula służy do mierzenia podkopów. AquaPrax 186. W taki sposób bez knotów zapalonych, aby cię nie widzieli, do ich ognia możesz strzelać. Także i w dzień może się umierzyć z busulą HI przez minuty, ale to nie tak pewne, gdyż to służy do strzelania ku wielkiemu ciału fortece, zamku albo inszy rzeczy podobny. AquaPrax 186. I dobrze, żeby nagotowano batę i czołn z ich pojazdami, żaglami, kotwicami, żywnością, z obronami, busolą, dlatego, jeślić sztuka nie pójdzie, abyś ucikł od tyraństwa i z ręku barbarorum. AquaPrax 206. A takim sposobem albo busulą i dyjoprą F możesz wleść od pieca D i iść ku kamieniowi G. AquaPrax 304. [...] dobywszy Ewander kompasu słonecznego a rozkazawszy trochę postać z karetą, otworzywszy puszkę, która buksolą żeglarze nazywają, i zgadzać począł igły magnesowej końce ku polom niebieskim [...]. LubSArtPol 224-225. Brukfola[!]. ein See-Kompaß. boussole. T III 80.