Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują

Formy: lp M. brytan; D. brytana; C. brytanowi; B. uż. żyw. brytana; N. brytanem; Ms. brytanie; ~ lm M. uż. osob. brytani; uż. nosob. brytany; D. brytanów; C. brytanom; B. uż. osob. brytanów; uż. nosob. brytany; N. brytany; brytanami; W. uż. osob. brytani

Znaczenia:

zool. »pies rasy tej samej nazwy, charakteryzujący się silną budową ciała i wielką głową osadzoną na krótkiej szyi; wielki, silny pies podwórzowy albo myśliwski«: Brytan/ piés wiélki/ Molossus [...]. Kn 48. Suka po brytanie popielata. ArchRadziw 1638 343, 3. Gdy się ná kogo rozgniewał [Jan Galeacius, książę mediolański]/ by znaymnieyszey przyczyny/ tedy zewlekszy chłopá nago kazał go przed oczymá swoiemi związánego położyć/ á brytany srogie/ ktore náurząd ná to morzył/ do niego przypuszczał/ áby go szárpáli. StarKaz II, 137. Wilku drapieżny, niedźwiedziu mruczący, [...], Woły rogate, które gdzieś Febowe Ręce karmiły, i wy, pasterzowie, Me towarzystwo, i wy, trzód stróżowie, Wierni brytani i z swymi trzodami, [...] Otwórzcie na mój lament uszy obie. MorszAUtwKuk 19-20. Britani w srebnych obrążách chodzą. MłodzKaz II, 157. Tak się Fascelis modliła zpokorą, Kiedy dway kaci, wiedney ią koszuli, Obloką swieżą niedzwiedziową skorą, Y wwiodszy na plac brytany poszczuli. PotSyl 93. Srebra [...] z kościoła Szamotulskiego zabrawszy, obroż wielkiemu brytannowi z nich zrobić na szyię kazał [jeden z braci Górków herbu Łodzia]. NiesKor II 265. Myśliwiec pierwei gończe układa, brytany záprawia, áby zwierza się chwyciły. BystrzInfStat N2. DOGUE, subst. m. (Gros chien d'Angleterre.) Molossus canis. PIES, Angielski wielki Brytan Krwawy. DanKolaDyk I, 477. Psow wielkich Brytanow tam gniazdo [w Anglii]. ChmielAteny II 282. Sztuka psa ukraść, wyżła czy ogara, Charta, Brytaná, wszakże to psia para. DrużZbiór 462.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ brytan angielski: KON Morski [...] Iest Zwierz ciałá składem do Brytána Angielskiego podobny głowę iednak Końską máiący, gruby bardzo w sobie y otyły, w wodzie rybámi, ná lądzie tráwą żyie. ChmielAteny1755 I I, 477. ▲ brytan czerwony: Brytan czyrwony bez odmiany zowie się [...] Sołtan. ArchRadziw 1638 184, 6. ▲ brytan moręgi: Anno 1697, 23 Januarii, pod Charewiczami obławą niedźwiedzia ubiliśmy: [...] pod Dryczynem drugiego ubiliśmy: tąmże dobry brytan moręgi, Tatar, przy nim poległ. ZawiszaPam 49.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ na co stać się brytanem »zacząć z czym zajadle walczyć«: Ná tę S. Religią w Brytannii stał się brytanem Henryk VIII. Krol, ktory amorámi Bolenii metresy záślepiony, Lumen Wiary S. strácił. ChmielAteny II 283.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Chłop głupi między Dworzany/ Iáko Wilk między Brytány. ŻabFor A3v.

◼ Przenośnie: ◼ U innych Monarchow wiele iest takich Moralnych Brytanow, ktorzy ná Dworách Krolow ná wielu Latrant et lacerant, aby sami respektow Pańskich byli Veneratores. ChmielAteny II 659. ◼ Mamy tego niedawną probę Woynę szwedzką kiedy [...] iako Ordyniec w Kniei z mykaiąc się [wojsko] z miejsca na mieysce [...] Okrutnym ucinało się Brytanom. PasPam 133v. ◼ Gerberus Brytan piekielny ze trzemá łbami troisto pászczekowáty, gryzł kości. AndPiekBoh 101.