Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »krótka laska zakończona ozdobną gałką; w Polsce symbol władzy, zwłaszcza wojskowej«: Bułáwá/ Claua ferrea rotunda longo manubrio [...] Insigne ducis belli in Polonia. Kn 53. W około Kopiynika mur nieprzełomiony/ w szyku stoi w żeláznym: gdzie w zbroi złocony Wyniozszy się z bułáwą Hetmáni Podczászy/ Sam gromi/ sam przywodzi/ y pohance strászy. TwarSLeg 20. Lubomirski, dzisieyszy I.M.P. Woiewodá Ruski, po zmárłym sławney pámięci Chodkiewiczu Hetmánie, wziął bułáwę. TwarSLeg 20 marg. Obiad tymczasem dano, Armiger jego [Chmielnickiego] stał za nim z buławą. [1651] MalListy 346. [Ludzie] málowáli [...] śmierć ná ściánách: Aby tym Piątego Papieżá świátową chwałę Emblematem (to iest gromádą Infuł Papieskich [...] Berł Krolewskich/ Buław Hetmáńskich [...] wyrażonym bárziey á bárziey oświecili. WojszOr 61. Dwiema rzeczamy kozde Panstwo stoi rządem I wpokoiu y wboiu Te to iey filary Zaczym iest sie zaprawde iest na co rozmyslic Komu tego powierzyc rządu Komu oddac Buławe y wbuławie całosc y Oyczyzny. OpalKSat 57-57v. Grozna w ręku Buława [...] Ze złota brantownego z wyboru Kamieni Pamiątka Oyca twego Bohatyrskiey Cnoty [mowa do Tomasza Zamojskiego]. PotWoj 58. Trudne Nieraz na nich Ordynansy wali [sc. Mars] na gęsto zbroyne szyki, na Drzyrdy Groty Szable, kule, kartany y rozne obroty Dawszy im w Moc Chorągwie Pułki Buzdygany Regimenty Buławy zawsze bez Nagany. PasPam 271v. Po nim dano Buławę Potockiemu kasztelanowi [krakow]skiemu Synowi Stanisława Potockiego ktory tak że był Hetmanem za krola Iana kazimirza. PasPam 276v. Tu się arcy przeciwnie nagrodziło książęciu Michałowi hetmanowi litewskiemu, bo się u rzeczypospolitej owem przekinieniem do Szweda dyskredytował, a tam przyszedłszy i znaczne uczyniwszy przysługi, bijąc Moskwę, miasto rekompensy buławę stracił, skąd konfuzyją cięższą nad śmierć podjął. OtwFDziejeCzech 127. Rozumiem, do czego W. Pan celuiesz, bez tych allegoryy mowiąc, trzeba według W. Pana, żeby Krol nie temu dał buławę, ktoremu chce, ale temu, ktoremu ktoby inszy chciał. KonSRoz 6. Ta naybarziey niektorym nieprzeskoczona do Buławy zdaje się przeszkoda, że Poniatowski nie podpada pod Amnestyą tak rady Warszawskiey Anni 1710. iako Anni 1712. KonSRoz 12. Podsędkostwa, Woystwa, Stolnikostwa, Burgrabstwa, Cześnikostwa nam mierney Szlachcie, a Buławy, Krzesła, Ministerya samym tylko Ich Mościom, iako Panom z Panow, według niektorych, należą. KonSRoz 18. Kiedy ktokolwiek kiedyżkolwiek będzie miał do buławy ambicyą, może praetextu hac lege nie tylko trzy, ale y trzydzieści bez elekcyi Marszałka rwać Seymow. KonSRoz 46. Buława. [...] 2) Commando-Stab. 3) das Commando, die Würde eines Polnischen Feldherrn. [...] 2) bâton de Grand Général de Pologne, il est de la formé d'une masse d'armes. 3) le bâton; la dignité, le commendement d'un Grand Général.. [...] Buławy i Laski zwyczayne domu tego ozdoby. T III 87-88.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ buława wielka (sz. zm.) »urząd i symbol władzy hetmana wielkiego (koronnego lub litewskiego)«: Wakansy porozdawano Buławę wielką Xciu Dymitrowi Wisniowskiemu, Małą zas Iabłonowskiemu, Pieczęc małą Biskupowi Warminskiemu. PasPam 248v. Buławę wielką dano Panu Iabłonowskiemu. Polną Panu Sieniawskiemu. PasPam 258. Wielka buława. T III 88. ▲ buława polna (sz. zm.) »urząd i symbol władzy hetmana polnego (koronnego lub litewskiego), in. mała buława«: Był dał [król Czarnieckiemu] Buławę Polną y przez niego spodziewał się wszystkiego dokazać. PasPam 197v-198. Buławę wielką dano Panu Iabłonowskiemu. Polną Panu Sieniawskiemu. PasPam 258. mała albo polna Buława. T III 88. ▲ buława mała »urząd i symbol władzy hetmana polnego (koronnego lub litewskiego), in. buława polna«: mała albo polna Buława. T III 88. ▲ buława polna koronna »urząd i symbol władzy hetmana polnego koronnego«: ▲ hetmańska buława (sz. zm.) »symbol władzy hetmańskiej«: Wyimie [śmierć] Hetmańskich Buław ze trzy kopy, Bończukow tyleż, Buzdyganow, tarczy. DrużZbiór 431. ▲ buława pułkownicza »symbol władzy pułkownika«: Máią Ichmość M. Pánstwo w skárbcu Oyczystym buławy pułkownicze, buzdygany rotmistrzowskie, opalone y postrzeláne chorągwie. PisMów II 197.

a)przen. »osoba sprawująca władzę, zwłaszcza wojskową«: Seymy rwą do Buław pretensye [...] nam Seymy są arcypotrzebne. KonSRoz 62.

2. »broń obuchowa, maczuga, pałka«: Rękę lewą z wodzámi przy kłębie miedzy palce ią włożywszy dla rowności. A práwą zásię ná swym udzie z koncem wodze/ ábo bułáwę w ręce práwey/ co iest Usarzowi ná koniu wyprawnym nayksztáłtowniey. PienHip 30. Herkules [...] z bułáwą iáko rycerz chadzał. OvOtwWPrzem 606. Buława. 1) Streit-Kolbe. [...] masse d'armes, c'est une grosse tête au bout d'un bâton. [...] buławą go zabił. T III 87-88.

3.żart. »priapizm, długotrwałe, bolesne usztywnienie członka, niezależne od woli ani nie związane z podnieceniem seksualnym«: Buława. [...] 4) Schertzw. der Priapismus, eine Venus-Kranckheit [...] burles. le priapisme une maladie. [...] strzeż się, abyś nie dostał buławy. T III 87-88.