Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują

Formy: st. równy buczno; bucznie; ~ st. wyższy buczniej

Znaczenia:

1. »dostatnio, obficie, okazale, z przepychem«: Pospolićie to bywa/ że ći co názbyt bucżno y hoynie żyią/ do wielkiego niedostátku przychodzą: y áż w ten cżás/ gdy iuż do resztu przychodźi/ rádźiby oszcżędzáli: ále iáko mowią: Sera in fundo parsimonia. BudnyBPow 35. W inszych záś páństwách prostego stanu cżłowiek/ nie waży się stroić w száty nád Szláchćicá: á tu Tátárowie niewolnicy nászy/ ktorych Xiążę Witułd na triumph do Litwy przygnał/ więtsze tryumphy z nas odnoszą/ bucżniey się nosząc y stroiąc w száty/ niż szláchtá nászá. CzyżAlf 44. W sieni przed izbą drabanci Srodzy, wielcy, jak giganci, Z alabartami, a straszni, W gwardyjej stoją, niekraśni. Znaczna jest wewnątrz ponowa: Krata między nimi nowa, Urobiona pięknie, buczno, Z herbami kunsztownie, sztuczno. JarzGośc 13. Nie ták sie buczno w Rzymie niáwiásty [!] stroiły/ Ani zbytkow; iák teraż/ w on czás niebroiły: A przećię nánie ostry sąd postánowiono/ Choćiaz z zbytkow nie wielkich/ srodze ich gromiono. JeżEk G. A niepátrzymy ná ołtarz gdźie on iest w Naświętszym Sákrámenćie/ áni ná niebo gdźie on ma máiestat swoy/ ále pátrzemy po ludźiách/ po śćiánách/ po sługách/ y po szátách nászych/ ieślismy się bucznie postroili. StarKaz 248. [...] kochał się sam w sobie bárzo [pewien bogaty człowiek]/ że był vrodźiwym/ y przeto się stroił buczno/ y pyszno sobie áż názbyt poczynał wszytkich inszych pogardzáiąc. StarKaz 482. Corki Syońskie buczno y drobno/ stąpáły: nogi swe szumnymi trzewikámi stroiły/ álbo trzewiki/ ktore ná nogách nośiły/ kosztownie/ zdobiły. GdacPrzyd 18. Będą się miáły buczno te niebywáłe w domu Wmśći Mátrony, popráwią się znácznie y potyią pewnie. AndPiekBoh 80. WYśmienity, kosztowny przyznać muśi káżdy był bánkiet ktorym mnie uczćił Pluton, Monárchá Provincyi podźiemnych, dniá wczoráyszego, gdźie zacność osob, lubo w máłey Frequentiey, bucznie zdobiły stoł záiątrzonego Monárchy. AndPiekBoh 100. A wtem przepyszno królewska gwardyja Nadjeżdża, którą pałacową mienią, W ceglastej barwie, by na kostkach dryja Ubramowana srebrem; konie pienią W munsztukach buczno; koń za koniem mija, W uhaftowanych czapragach się mienią. Każdy z dobytą szpadą, na obronę Wjeżdżającego pana po koronę. SchedMuzaBar II 377. Tegoz Roku Die 2da Ianuarij Paweł Kup czak [...] Ze sie na Skarbiec Panski porwał [...] na Rynku w Smiertelney K[.]suli był Sciet: Na ktore go sie nie spodziano tylko iz piniądze miewał y buczno sobie postepował, Panstwo nąn porozumie wało [...]. KomonDziej 210-210v. Buczno, pyszno, adv. stoltzer Weise. orgueilleusement, fièrement, grassement. buczno buczno a w pięty źimno; buczno a w mieszku pusto. viel Staat und nichts im Beutel. beaucoup de parade & peu de biens. T III 86. W ktorą oko spoyrzy stronę/ cuda dzieł Twoich widzi; niebo buczno wystroione moc Twą czcić się nie wstydzi. GusovZbiór 34.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ huczno i buczno »okazale, szumnie, wystawnie«: Przez dwa dni huczno i buczno króla imci traktowała jp. wojewodzina podlaska, jam cale był zdrowie stracił przymuszony do picia. ZawiszaPam 170-171. Bałtazar wposrodku Babylonii gdy hulał z Satrapami, Gości Medaw y Persow miał nie proszonych; on Puháry, a Nieprzyiaciel wysuszał Euphratem rzekę: Krol huczno y buczno bankietuie się, á Medus dla niego gorżki, sztucznie wpada w Bebilonię [!], potym na Pałać [!], gdzie Krola życie y Monarchię kończy Bábylońską. ChmielAteny1755 I 440.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Buczno/ á w mieszku pusto. KnAd 49. ● (war.) Buczno/ á w pięty zimno. KnAd 49. Przypowieść Polaka: buczno, szumno, á w pięty zimno, Apárencyia wielka, wątek szczupły, á przedcię wesoł, muzyká grá, dodáią łásztem. MłodzKaz I, 143. Stroyno a głodno, Buczno a w pięty żimno. FlorTriling 96.

2. »arogancko, chełpliwie, zawadiacko«: I uczynili książęta kapłańskie, jako im pan rozkazał, i to powiedzieli rokoszanom. Na co im oni odpowiedzieli dosyć buczno, mówiąc: "Większej powagi jest nasz rokosz, aniżeli królewski majestat; nam się nie godzi, abyśmy z wami co stanowić mieli". KrysPasCz II 52. OTHO vmieráiąc synowcá swego ták vpominał: Miey to zá ostátecżny vpominek ode mnie: Ani zgołá tego zápominay/ áni też názbyt ná to pámiętay/ żeś miał Stryiá Cesárzá. Drudzy tylko kwoli temu/ że zacne powinne máią ábo mieli/ bucżno sobie pocżynáią/ y ták potym do nędze przychodzą: Drudzy záś nic ná to niedbáią/ y stanu swego nie przestrzegáią. BudnyBPow 93. Pyszno/ nádęcié/ buczno. Superbè, intoleranter, insolenter, arroganter, sublatè de se dicere. Elatè dicere [...] Inflatiùs perscribere aliquid [...]. Kn 904. Kędysz tu mężny Aiax? kędy on co mawia Buczno zawołany mąż? OvŻebrMet 325 . Postąpieł tak dalece ten Mąz, w poskromieniu umysłu, y zmysłow swoich: ze ktory przedtym, bucznie sobie w Miescie postępował, gromadną za sobą wodząc sług assistentią, duchowne zásmakowawszy sobie rzeczy, począł takowe pychy pompy, cale od siebie odrzucac. BacKonarzŻywot 28. OWo i same ich uciechy boiaźnią są zmącone. I niedziw: bo się na nikczemnym gruncie wspierają. Taż próżność, z którey się rodzą, rozwiewa ie i rozprasza. Cóż iuż tedy sądzisz o owych czasiech, które oni sami zowią złemi? gdy te nawet, których się buczno nadymają i nad ludzie wynoszą, nie ze wszem im szczerze płużą. SenPilchKrót 67-68.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Buczno każé. KnAd 49. ● Chłop ná nowe buczno każé/ sporo piie. KnAd 62. ● Głupi, kto chce mieć kredyt przez same wykręty; Komu buczno w czuprynie, chocia zimno w pięty. NaruszASat 123.

# Użycia metajęzykowe: # Si adjectivum in ny aut wy terminetur, transferetur y in ie; ut piękny pięknie [...] sin verò ante y aliam consonantem habeat, aut in i exeat, mutantur y aut i in o; ut gorący gorąco [...] Excipiuntur à priori regula adverbia sequentia: [...] buczno, buyno, chłodno, ciásno, czarno, czerwono, czuyno. WojnaInst 111-112