W TRAKCIE OPRACOWANIA
Data ostatniej modyfikacji: 20.03.2025
Warianty fonetyczne:
BUCZNY, BUSZNY
Znaczenia:1. »okazały, wspaniały, strojny, pełen przepychu; świadczący o wysokiej pozycji społecznej«: Ná ostátek skąd to weszło że Alexándriyski Pátryárchá po dźiś dźień dwuch peliuszow/ álbo omophorow záżywa? álbo że się tákim bucżnym tytułem pisze: Sędzią wszystkiego swiátá. MorochPar 62.
Obácżywszy cżłowieká bárzo bogátego y bucżnego: ále żadney godnośći w sobie nie máiącego/ rzekł: to iest własny Koń w śrebro przybrány. BudnyBPow 6.
[...] Ktorzy chcą bespiecżniey okrutniki skroćić/ ći máią dobroćią/ á nie odźieniem bucżnym się pokázáć/ bo dobrotá iest pokoy/ á okrućieństwo zły zysk. BudnyBPow 73.
Zátym Cesarz rzekł: Iákoż dáleko przystoyniey w tákim vbierze chodźić corce Cesárskiey niżli w onym bucżnym w ktorymeś byłá wcżorá. BudnyBPow 147.
Do tego też ieśli im pozwolimy w sukni fálendyszowey chodźić/ przynamniey niechby z skury bárániey ábo koźiey kołnierz do suknie przyszyty nośili; tákże báráni abo koźi szłyk/ żeby znacżni byli od Chrześćian (iako żydźi we Wloszech w żołtych kapeluszach chodzą/ dla roznośći od Chrześćian) żeby pámiętáli w iákiey kożuchowey bárwie tu są przygnáni. byliby trochę skromnieyszymi/ y nie byliby ták bucżnymi iáko teraz: gdy vbrawszy się w stroyne száty/ żadney vcżćiwośći nie cżynią/ áni Duchownym áni świeckim osobom. CzyżAlf 44-45.
Krolowie tego światá szukáią drogich szat/ łáncuchow/ koron/ berłá/ bucznych páłacow [...]. BirkNiedz 67.
Widźisz te buczne Krole/ zdeymi z nich tę márną mászkárę; obaczysz ich w łáńcuchách iáko bráńce. BirkOboz 79.
Rzymskie Triumphy niechay inszy wysławiaią/ Y potomnym na oko ludźiom niech stawiaią: Niechayże Iuliusza Wiazd buczny rysuią Ci, ktorzy dźieiopisow piorem naśladuią [...]. DębołPowrót Aij.
Widzę w rogu kuchnią sztuczną, Z drugę[!] stronę salę buczną [...]. JarzGośc 46.
A w sali, nie powiedziałem, Sobola żywcem widziałem. Obicie skórzane buczne Tam jest, w malowanie sztuczne. JarzGośc 47.
Nie jednak Fortuna metu dosadziła, Ledwie ledwie pierwszy stopień przestąpiła, Już coraz rozpiera boki buczne wyżej, Co dzień nieba bliżej. TwarSRytTur 15.
[...] Polski nie gubi nic iák báńkiety Drogie Pászty buczne wety/ Y Málwátyckie trunki/ Winá z Tokáiu Z obcego Alákánt kráiu. KochProżnLir 202.
[...] szpiczáste rogáte y ná przodku kończáte ludźie buczni trzewiki noszą: poszło to od jednego Błazná dworskiego [...].. GdacPrzyd 30.
Po tak bucznych sobolach, po tak świetnej lamie, Kiedy głód każe, przyjdzie wdziać górnicę w jamie. PotFrasz1Kuk II 102.
[...] z Skał Ryphaeyskich buczny Don powstaie Europie dzieląc y Azyey niwy [...]. LucChrośPhar 76.
Sćiągáli się rożni Ludźie Pieszy y Konńi ná Przedmieśćiá, y Polá Promnikowe, iáko to Piechoty Węgierskie rożne, Polskie Chorągwie, Páncerne y Husarskie, buczne y piękne [...]. RelWjazdKról A.
Pytał się iey [Kleopatry] Antoniusz czegoby do tak bucznego bańkietu niedostawało? odpowiedźiała, że bydź może bogatszy, gdyż wieczerza iedna trzykroc dwanaście tysięcy piećset talerow kosztować może. ZehenLaskSum 58.
A potem ją powiedli przed buczne namioty Holoferna, Kędy stał buńczuk jego złoty. JabłJHistBar II 531.
●
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa:
●
Podczás gdzié szatá podléysza/ tai się pychá buczniéysza. KnAd 872.
◼
Przenośnie:
◼
[...] Więc gdy mądrze/ y vwáżnie Krolewić zniemi discuruie/ gdy ieden/ y drugi discurs woienny wnieśie/ y vwáżnie roztrząsnie: Posłowie poyrzáwszy po sobie/ zpazura Lwa poznawszy/ zpodźiwieniem rzekno. Num vel ipse Philippus, Alexandro matutior? Zapráwde trudno o bucznieyszy w Woiennych sprawaw dowćip: I sam Philip/ wniwczym/ tey dźiećiny nieceluie. BorkKomp G.
2. »hardy, pyszny, zarozumiały«: Buszny/ Vide/ Wysokiey myśli/ ManTobPhr 9.
Niechay Pan dźiś przystrzyże włosow choć ná pálec: Pátrzayże álić iutro nász buczny zuchwálec. Ledwo dźieśiątek włosow dał ná łbie zostáwić/ Chlubiąć[!] sie stąd áby miał co do brego spráwić. WitkWol F.
Na to buczne, surowe i harde łajanie Porywa się od stołu Rugier niemieszkanie I z pozwoleniem Karła mówi do srogiego Rodomonta, iż nigdy nie dowiedzie tego, Aby w tem, coby wadzić miało uczciwemu, Zgrzeszył kiedy przeciwko królowi swojemu; Raczej tak go szanował, tak się z niem obchodził, Iżby i pomyśleniu rad jego wygodził. ArKochOrlCz III 389.
Wielkie miłosierdzie pokazało się nad wami Boga naszego, który dla was (tak ja trzymam) niewinniątek swoich, harde pogany pogromił, wstecz Murzy i komunniki obrócił, nadęte i buczne Bisurmany poniżył, zawory żelazne piekła połamał, jako niegdy dla Cyrusa pomazańca swego. BirkBaszaKoniec 262.
Pyszny/ buczny/ nádęty/ hárdy/ wyniosły. Superbus, Arrogans, Insolens [...]. Kn 904.
Domaszewski nazwał się co Doma szet zLiublina syn kramarczykow. studował w Crac został beł mistrzem A[nn]o 1630 buczny nadety siela o sobie rozumieiący po klierycku chodzieł, uczel dzieci P. Misiewskie[g]o TrepNekLib 72v.
Ni Adam ociec, ani matka Ewa Podali ludziom, o co się Bóg gniewa. Lecz buczny Kaim, a ze sczerej złości Wniósł dumę na świat, nakładł w gardło kości: Gdy brata zabił, siostrę wziął za żonę, Skąd zaś porosły zbrodnie niezliczone. NiebAnBad 257.
Wczora okapłoniony zadął w kącie sowę; Dmucha dziś, z ludźmi wadzi i wdaje w rozmowę. Co wczora grzechem było, że nie mógł dokazać, Dziś, gdy może napisać insze, tamto zmazać, Jak nie on: tak przystąpi fantazyja buczna. W sercu i w głowie kiszka wszytko robi tuczna. PotMorKuk III 324.
Bászow, y Bellerbeiow bucznych Tchorz oblećiał: co żywo w drogę, gdy iuż ćięzkie Bázáry, w srogim zámieszániu názad uchodzą.
KochPsal 67.
Pysżny, bucżny, hochmüthig, BierSłowa 189.
A na czymże ta grzeczność Fircyka zależy? [...] Czy, że z wielkim rękawem, z buczną miną chodzi; Przymawia i przeprasza, łże i ludzie zwodzi? NaruszAEpigram 232.
Y żadną rzeczą nie wyrażáią lepiey Oycá swego Heretycy/ iáko tą butą hárdośći dyabelskiey nádęci. Dyabeł buczny/ oni nie pokorni: Dyabeł kłamcá/ oni prawdy nie mowią [...]. BirkRus 21.
●
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa:
●
Zołnierz zuchwáła buczna rzécz. KnAd 1366.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]