Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »ten, kto zajmuje się budowaniem, twórca budowli; ten, kto ma zamiłowanie do budowania«: Panny klasztorne w Sączu wszyscy żałujcie go, Pozbyliście klasztoru budownika swego. Który on zapocząwszy murem z gruntu wywiódł, I do skutku swojego bardzo prędko przywiódł. GrochWiersze 184. HErr Bawmeister/ hie [!] auff diesem platz/ wolte ich gern ein hauss bawen/ rathet zu/ wie ich sol anfangen. Pánie Budowniku/ tu ná tym plácu radbych sobie dom postáwił/ poradźcie mi/ jáko mam począć.. VolcDial 152v. Fragt einen verstendigen bawmeister drumb/ der wird euch wol rahten. Radzcie się mądrego budowniká/ tenci wam porádzi. VolcDial 152v. A záś budownicy nie żywią ludzi wiele/ gdy iednych do gruntow kopánia/ drugich do murowánia/ trzecich do ciosánia kamieni/ y inszych w rozmaitych náznáczonych pracách zábawionych/ podeymuią żywnością/ ták iż y żonę/ y dzieci/ y drudzy rodzice swe zeszłe w leciech żywią. PetrSEt 291. Bo niebył budownik do tego przywiedziony sámą poczciwością/ ale musem/ áby był nie musiał strácić poddanych. PetrSEt 292. Wieżę wysoką począł był nowy Nemrod budowáć/ August on Cesarz (pokoy go vnosił wielki/ dla tegoż regestrá gotuie ná wszystek świát) sstąpił Pan/ y odmiánę vzynił w onych budownikách [...]. BirkNiedz 63. Abowiem tym więtszey chwały ten nád Mojzeszá godzien/ im więtszą część ma budownik domu niżeli sam dom. BG Hbr 3, 3. A niech je dawáją w ręce rzemieśnikow przełożonych nád robotą domu Páńskiego/ áby je dawáli robotnikom ktorzy robili w domu PANskim/ náprawiájąc skázę domu: To jest, budownikom y cieślom y murárzom/ y ná zkupowánie drzewá/ y kámienia ciosánego ku nápráwie domu. BG 2Krl 22, 5-6. Architékt/ Budowniczy naywyższy/ Architectus [...] Architector aedis, et architecton doli, tr. [...] Mechanicus [...] Fabricarum peritissimus [...] v. Budownik. Kn 8. Budownik/ Architékt. AEdificator [...] Mundi aedificator Deus [...] Structor, molitor, fabricator [...] AEdificet agricola, non sit tamen aedificator [...] Machinator bellicorum instumentorum [...] vide Architékt [...]. Kn 51. Budownik, AEdificator, molitor, fabricator. Daylide/ namudaris/ namudaritoias. SzyrDict 24. Każdy człowiek rycerski, pilny Ingenier y Budownik, z tąd dosyć Informáciey zásiąc może do sporządzánia onych [mostów]. UffDekArch II, 158. Budownik AEdificator. SłowPolŁac 4. AEdificator Budownik. SłowPolŁac 9. Architecte/ Budownik. PolPar 147. Wiedźiał Nektenab, że z Ezopa głowy, Licerus krol był na gadki gotowy. Zatym tak mądrze on sobie rozumiał, Ze Licer zgadnąć nie będźie mu umiał, Ztraćiwszy swego Ezopa tłumacza, Takie mu tedy zadanie zatacza: Żeby, na wiosnę przysłał rzemieśniki, Takie mu oraz też i Budowniki, Ktorzyby wieżą zmurować umieli Mu na powietrzu, oraz z sobą wźieli Takiego człeka, coby wszystko wiedźieć Umiał, na wszystko mu i odpowiedźieć. JabłEzop C6. Co się mowiło o Piramidach Labiryntowych, o tey liczbie niezamierzoney Obeliskow, Kościołow, Pałacow, ktorych ieszcze nieprzepłáconym świat się dziwuie w całym Egypcie obalinom, y w ktorych iaśniáła w zawody wspániáłość Krolow ich budownikow, umieiętność rzemieślniká, bogactwo ozdob tam obficie rozsianych, wymiar y układność ku piękności ich zażyłá, w ktorych ieszcze aż do nászych wiekow żywość farb nie zatarta walczy z czasem, wszystko ná koniec pożeraiącym, wszystko to dowodzi w iákim stopniu u Egypcyánow stáneła Architekturá, Malarstwo, Snycerstwo, y wszystkie insze konsztá. RolJabłJADziej 136-137. BASTISSEUR [...] Aedificator [...] BUDOWNIK ten co się rad budowaniem bawi. DanKolaDyk I, 178. CHEVRE [...] KOZŁY są też bunty ktorych zażywaią budownicy dla dzwigania kamieni, y balkow. DanKolaDyk I, 302. E'DIFICATEUR [...] (Batisseur.) Aedificator BUDOWNIK co rad stawia buduie. DanKolaDyk I, 491. Alias nie trzebaby z dziećmi szczebietać, słowa z niemi wymawiać, łatwieyszych dobierać: Nie trzebaby Inspektorow, lingwistow do nich trzymać. A co większa był by na całym swiecie Populus unius labii, iako ante divisionem Gentium, alias przed budowaniem Wieży Babylonńskiey, kiedy budownikom, in paenam superbiae, BOG, ięzyk ieden na wiele rozdzielił. ChmielAteny1755 I 85. ARCHITEKTOW słáwnych omni saeculo tá Sertes: Dedalus, ktorego dzieło Labyrinth, Menecrates Ephesinus, Cresiphon Kościoła Dyany w Efezie Budownik, Epeus konia Trojańskiego, z ktorego Troia spalona, inwentor: Philo Athenienski, Archimedes Syrakuzański, Vitruvius, Pollio, Weroneńczyk, Dominicus Fontana, Andreas de Fessulis Florenczyk, Bramantes Urbinas, Leo Alberti Florenczyk drugi Archimedes, Philippus Calendarius, Quiricus Strozzius Florenczyk, Iacobus Meligninus Florenczyk, bardzo zacni y chwalebni Architekci. ChmielAteny1755 I 233. Architectus Architekt Budownik. ChmielAteny IV 375. [...] jak mondry budownik Kościoł swoy nie na Piasku [...] ale na Skale zbudował [...]. HackPrawWron 327. Budownik. 1) Bau-Herr. 2) Bau-Meister. 1) bâtisseur, celui qui bâtit. 2) un architecte. T III 85. Budownik/ AEdificator, Structor [...] Auffbawer/ Bawmann/ der bawen läst. DasHünDict Pp iijv. Ná ktorym fundámencie stoiąc/ to iest że on pierwotny ięzyk został kędyżkolwiek w cále/ y po rosproszeniu budownikow Bábilońskiey wieże: á zá tym że y po dziśdzień gdzieżkolwiek bydź musi [...]. DembWyw 11-12. Ale ani ci ktorzy mieszkali w Syryey y Chananeiey zda się aby mieli beli bydz przy budowaniu oney wieże, abo zpołkować z niemi: abowiem 11. Rozdział ksiąg Rodzaiu mowi, że budownicy iey przysli beli od wschodu na pole ziemie Sennaar, y tam gwoli temu osiedli [...]. DembWyw 51.

◼ Przenośnie: ◼ Płácz ziemio/ płáczcie fundámentá ziemne/ Płáczcie iáskinie/ płáczcie lochy ciemne: Płáczcie/ vmárł Pan/ budownik wász miły/ W ktoregoście się ręce záwiesiły. RożAPam 104. ◼ Krystus możny/ Kámień nárożny/ ktorym Budownik wzgardził niezbożny. KancPol 193.

2. »urzędnik sprawujący dozór gmachów, miejsc publicznych w mieście i fortyfikacji miejskich; architekt projektujący takie budowle«: Baumeister budownik aedilis. KusWeg A8v. BUDOWNICY mają oko na reparacyą Miast i Zamków. ŁubHist 220.