W TRAKCIE OPRACOWANIA
Data ostatniej modyfikacji: 16.04.2025
Najwcześniejsze poświadczenie: 1621-1643
Znaczenia:1. »o cieczach: ciec, lać się strumieniem, płynąć z pluskiem, bulgotać, chlupotać«: Burczy wodá/ Claricitat [...] vide et Pluszczy. Kn 53.
Pluszczy kréw z-czégo/ ábo wodá. [...] Cum sonitu aliquid supernè fluit. (Burczy verò [...] Cum strepitu per aspera plani fluit, vel cum impetu.) [...] Sudor fluit vndiq́ue riuis. Strumięniem ciéczé/ idem quod pluszczy. Kn 716.
Woda burczy, szumi. Wrona, kruk kracze, kraka. DudzZbiór 21.
2. »mruczeć z niezadowolenia, gderać, szemrać, zrzędzić«: Rekcja: komu; na kogo
Jako się nie gorszyć, kiedy ks. kaznodzieja wysoko i nie do zrozumienia moralizuje, prawdy nie powi, [...], z włoska po wołosku wielkie nic-do-rzeczy prawi albo niesławą i obelgą czyją, jakby z mostu plwał, nie przez zelozyją, ale przez nienawiść i zawziętość tyrańsko, oczywiście i grubijańsko burczy i bryka. MałpaCzłow 231-232.
O to najbardziej dziatwę moją już dorosłą proszę i przykazuję, by na kampanii będąc, komendę mającemu jeneralną nad wojskiem, w którym będą, akomodowali się, nic more polonico, to jest nie burcząc, gdyż ten in tractu kompanii nad swą komendą jest dominus vitae et necis. RadziwHDiar 193.
Lecz Branicki, jedno, ze był stary, do niewczasów rewolucyjnych niezdatny, druga, że nim rządzili jego nadworni konsyliarze: Starzyński, sekretarz, i Węgierski, koniuszy, a tych znowu nakręcał Mokranowski, starosta ciechanowski, faworyt sekretny żony hetmańskiej, siostry rodzonej Poniatowskiego, konkurenta do tronu — dla tych przyczyn hetman starzec wahał się w doradzanych od kogo innego przedsięwzięciach, burcząc tylko w pokoju na Poniatowskiego i grożąc mu, iż nigdy na jego elekcją nie pozwoli. KitPam 123.
I ten się zołnierskiego umysłu bydz sądzi, który każdego zaczepi, każdego zarwie, wszędzie burczy, wszystko mu wolno i mówić, i czynić, i broić – Malarze, snicèrze, budownicy marno trawni, lekkomyslni, niewstydliwi, dziwacy, niedogodni. WłodekNauki 109.
[...] Płoczanie prędzey uderzą, niż połaią: Przasnyszczanie burczą, ale niebiią: Pyzdrzanie przychylni, ale pożytku swego szukaiący [...]. WłodekNauki 119.
PUSTAK. Zewsząd człeku licho. Mowię, czy milczę? nigdy nie dogodzę...
ARYST.Cicho. Jeszcze mi będzie burczał. ZabłFFirc 36.
A! coż ten daley będzie robić świszczypała? Tylkoby bałamucił. — Zgromiony tak ostro, Ledwie co przestał z żoną, wnet zaczyna z siostrą. Niechże z nią, arwan katu, ni bronię, ni radzę. Ale od żony wara, bo przez kiy przesadzę.
FIRCYK.Hola, stoy, nie burcz, nie wrzeszcz. Powinszuy mi raczyi, Zem z ludzi nayszczęśliwszy.
ZabłFFirc 95.
3. »wydawać charakterystyczny dźwięk podobny do warczenia«: Czemu burczy gdy kámień gorący w wodę wrzuca? Kámień táki wodę obraca w powietrze, dla tego zda się iákby wodá wrzáłá, iż wodę wzrusza powietrze ze dná wychodzące, te gdy z impetem przez wodę się wybiia burczenie czyni. TylkRoz 61.
Iá sam niewiem co gadam, rozumie mię drugi. Z Cudźych Kraiow wychodzę, dobrym do posługi, To leżę, to też wiszę, burczą mi wnętrzności: Wszystkie czasy ogłasam, nie zmogę Wieczności. ChmielAteny1755 I 1206.
Burczę, [bur]czy, [bur]czył. kolckern/ bullern/ brausen. bruire, frémir, mugir, faire un bruit confus. § burczy woda, gdy w nią kamień gorący wrućisz. T III 89.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]