Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BURSA, *BURSZA

Słowniki:
notują

Formy: lp M. bursa; D. bursze; bursy; C. bursie; B. bursę // burszę; Ms. bursie; ~ lm M. bursy; burse; D. burs; B. bursy; Ms. bursach

Etymologia: <śr. łac. bursa; fr. bourse; niem. Bursche>

Znaczenia:

1. »dom, w którym mieszka ucząca się młodzież, otrzymując zwykle pełne utrzymanie, internat«: Studenci co w Bursách y ná szkołach mieszkáią [...] á zasz zpowinności w Kollegium PP. Akádemikow/ lekcyiey słucháć nie będą? SzemGrat 352. Hoynie opátrzył Bursę Ieruzalem w ktorey mieszkał czás niemáły ucząc się w sławney Akádemiey Krákowskiey [biskup krakowski Jakub Zadzik]. StarKaz II, 630. Studenci z Bursze Iuristarum Mszey świętey słucháią/ Litánie o Pánnie Naświętszey/ y insze nabożeństwá według ich vstaw/ ex fundatione Garuasciana ná káżdy dzień odpráwuią. PruszczKlejn 15. Iest Bursá názwána Iuristarum, zbudowána y nádána od Ianá Długosza [...] Roku 1480. dla Studentow Práwá się vczących. PruszczKlejn 24. Były i insze Burse/ iáko Niemiecká/ Węgierska/ ále dla tych naciy Herezyámi záráżonych/ studentow w nich nie máią. PruszczKlejn 27. Aż doktor [mówi]: Mości panie, prożne to dyskursy, Bo nie z krakowskiej ta tu promocya bursy. PotFraszBrück I 514. BOURSIER [...] WYCHOWANIEC Ten co z Bursy szkolney ma wychowanie y opatrzenie swoie. DanKolaDyk I, 222. Ma przytym Akademia [Krakowska] 7. Burs fundacyalnych dla Młodzi ubogiey Szlachty. ŁubHist 195.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bursa ambrozjańska »bursa ufundowana w 1602 r. przez kanonika Ambrożego Bejnarta.«: Sto złotych odpisuję na bursę Ambrozjańską, ratione tego, aby do nie przyjmowano dwóch młodzieniaszków ex familia Szeligorum, powinnych moich, którzy by się chcieli uczyć w akademijej wileńskiej. SzelTTestBork 120. ▲ bursa pauperum (sz. zm.): Dąbroski [...] uczeł się w Crakowie u S. Iana y w Pauperu[m] bursię. TrepNekLib 64v. Młodź szkolną do nauk chcąc zachęcić, hoynie prowidowała, razem ich siedmdziesiąt uczących się w Iarosławiu 1608, przystoynie odziała: bursę pauperum fundowała [Zofia księżna Ostrogska]. NiesKor II 656.

2. »zasiłek dla ubogich dzieci, przeznaczony na ich kształcenie«: BOURSE [...] NAZNACZONY w szkołach dochod ná naukę iákich ubogich dzieci. Nazywaią pospolicie Bursa. DanKolaDyk I, 222.

3. »zespół osób związanych ze sobą towarzysko lub zawodowo, stowarzyszenie, cech; banda«: Ale że nieprzyiacioł moich Konfederácya milsza wam byłá/ á niż łáská moiá y fawory: podźciesz teraz podźcie: niechay się wam spodoba mieszkánie z nimi/ z ktorymiście wierną burszę wiedli. Podźciesz w ogień wieczny. BirkNagr 54. Misko Kwoczka z Gładiszowey y Tymko ze Zdynie przy zboynikach chodzą, iest ich trzy bursy. AktaMusz 19. COTTERIE [...] BURSA sekta spolnictwo złączenie sie kilku Mieszczan kompania ktorzy się z sobą w iedney sekcie trzymaią u siebie przebywaią wzaiemnie się cieszą iadaią grywaią pospolicie z sobą. DanKolaDyk I, 377. COTTERIE [...] Ils sont de la mesme cotterie. Sunt sodales [...] Iedna to sekta iedney są bursy z sobą iednego cechu. Cechowi są z sobą. DanKolaDyk I, 377.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Wierna Bursá/ zie bez obrusá. RysProv XVII, 2.

4. »oddział wojskowy, rota; wspólny namiot żołnierski«: Bursch bursá/ rotá contubernium. KusWeg B7v. Wdayze się z-nim [marnym żołnierzem pospolitego ruszenia] wrzecz, chociasz niebył daley bursy Historye; y one usłyszysz discursy Iusz on wiadomPorochow, Czaiek y Kodaku Wiadom złotego, wiadom Kuczmanskiego szlaku. PotWoj 33. Bursá żołnierska/ Contubernium [...] ein Rott/ oder Bursch Kriegsleuthe. Ktory w tey Bursie mieszka/ Contubernalis, le. ein solch Gemach inhabende. DasHünDict Ppiijj.

5. »giełda kupiecka«: [Kupiec] zyszcze nimi [pieniędzmi] ná Bánkách ábo ná Bursie Kupieckiey (bo tam Cambia miárkuią wedle pieniędzy/ iáko się ich ná ktory czás y tydzień znáyduie więcey/ábo mniey. GrodDysk D. BOURSE [...] BURSA w niektorych prowincyach, Bank gdzie wekslami handluią. *názywaią Bankiernia. DanKolaDyk I, 222. Ná Rátuszu iest Gelda vulgò Bursa mieysce schadzki y konferencyi Kupcow. ChmielAteny II 248. Bursa Kupiecka aliàs Pałac wspániały przepyszney struktury kwádratowey, Galleryą z Kolumn opasany, w ktorym Kupcy swoie miewáią Consilia [w Londynie]. ChmielAteny II [276].

6. »mieszek, sakiewka, worek«: Bursa/ v. Mieszék. Kn . Mieszek pieniężny/ bursa/ worek. Crumen a, marsupium. Mayszialis. SzyrDict 173. Wyprożniáłe mieszki/ Wácki/ y bursy/ trzosy/ sákwy/ iuki/ Złotem nátkacie. KochProżnLir 67. Puska srebrna na olea sacra 1. - Burs złocistych 3. KsPtaszUl I, 565.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● FRAPPER [...] ON DIT encore, Ils sont frappes á mesme coin [...] Paves natura & ingenio [...] IEDNEGO bicia, iednego stępla ludzie iedna torba, iedna bursa, ieden wart ośmnascie drugi dwadzieścia bez dwoch. DanKolaDyk II, 61. ● (war.) Iédna to bursa. Tegoż to abo iednegoż to płotu kół. KnAd 310.

Znaczenia niepewne:

1, 3 a. 4: Bursa / konwikt / Contubernium [...] Conuictus. Kn 54. Bursá. Contubernium, conuictus, us. Wienowite giwenimo / Byndras giwenimas. SzyrDict 25. Bursa, konwikt, la chambrée, socièté. KulUszDyk 11.