Słownik XVII wieku

Słowniki:
Kn, T, L (XIX), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1623

Formy: lp M. buzdygan; D. buzdygana; B. uż. nżyw. buzdygan; N. buzdyganem; Ms. buzdyganie; ~ lm D. buzdyganów; B. uż. nosob. buzdygany; N. buzdyganami

Etymologia: <tur. buzdyġan 'żelazna maczuga wojenna'>

Znaczenia:

wojsk. »broń obuchowa, składająca się z kulistej lub graniastej metalowej głowicy, osadzonej na krótkim drzewcu; później oznaka dostojeństwa w wojsku«: [Pyta arcyksiążę Leopold] [...] czemu pułkownik miał buławę pełną, a drudzy rogatą? (na buzdygan) czemu pogwizdują? DembPrzew 94. Skoczy ku niemu [Marcinowi Kazanowskiemu] z okrutną zapalczywoscią Hetman z buzdyganem, ktorem nan cisnąwszy po czapce go zaiął [!]. OssJŻyw 36. Buzdygan/ claua ferrea angulosa profundis et crebris sulcis striata [...]. Kn 55. A. D. 1609. Ie[g]o Mscz Pan Gabriel Modrinski Powiedzial Isz w buzdiganie s ktorem Iezdzil Mihal Woiewoda Maltansky bilo Szin zelaza 24 y dla tego Vrzednikiem Babinskiem armiger Babinsky abi przed rotha takiem buzdiganem wicziskal chedogo. AktaBab 7. I będąc w Osminastem Wieku swego Lecie Piastowałes, w tak ludnem buzdyganPowiecie [mowa do Jana Lipskiego]. PotWoj XVIIv. Buzdygan we złoto oprawny, od K[róla] Imci. InwRuchGęb 124. Máią Ichmość M. Pánstwo w skárbcu Oyczystym buławy pułkownicze, buzdygany rotmistrzowskie, opalone y postrzeláne chorągwie. PisMów II 197. Leć się nasi zatrzymali, a ordynansu czekali. Więc, gdy tego długo było, już słuchać tego niemiło: Gdy nietylko samych lżyli, leć i wiarę ich bluźnili, Dalej się Turczyn obróci, buzdyganem na nich rzuci. StanTrans 186. SAturnus Syn Vranow Monárchynie ládáiákich Provincyi máiąc ociążoną płodem Zonę swą Opę, á nie spodziewáiąc się prędkiego złożenia y połogu, wypráwuie czterech Korybantow, vzbroionych káráceną, y czworográniástemi buzdyganámi, z Károcą czteromá srogiemi Lwámi záprzężoną, zápraszáiąc mnie gorąco do páłácow stolice swoiey, ná záwołány bánkiet, oraz chcąc mnie mieć y kumem przyszłego potomstwá. AndPiekBoh 124. [...] kápitulacyą biorą Za co, zeby zbuzdyganem kiedy niekiedy przed Hetmanem chodzili [...]. JabłSkrup 91-92. Tegoż dnia, na sępa napadli: Działosza pomieniony, tak szczęśliwie na lecącego buzdyganem rzucił, że mu skrzydło, zupełnie wybiwszy, sępa poimał, w oczach krolewskich. NiesKor II 114. Buzdygan prędzmetalowy. SzkółRzewGęb 223. Wyimie [śmierć] Hetmańskich Buław ze trzy kopy, Bończukow tyleż, Buzdyganow, tárczy, Z Przyłbic, z Misiurek składa grube snopy, Oko Sylwij doyrzeć nie wystárczy, Wiele Kirysow, Kárwaszow, Pancerzow, Szábel, dzid, strzelby, pobráła z Rycerzow. DrużZbiór 431-432. Buzdygan, g. [buzdygan]a. Streit-Kolbe mit Kanten. sorte de masse d'armes qui a des extremitez élevées. T III 92. Częstuię 1) tractiren, eine Ehre anthun. 2) tractiren, übel begegnen, prügeln, schelten. 1) traiter, régaler qu. 2) traiter, recevoir, acomoder, batre, gronder, maltraiter qu. § 1) uczęstowałem go że nie trafił do domu; częstować kogo winem, miodem, dobrze, źle. 2) buzdyganem, kiiem go częstowano po grzbiecie. T III 186-187.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ buzdygan powiesić na ścianie »porzucić rzemiosło wojenne, przestać się zajmować wojaczką«: Już na złe ludzkie wymyślone sztuki, Strzały i łuki, Pancerz, karwasze, buzdygan, wsiędzenie, Inszy rynsztunek powieszę na ścienie A na kopiej jak na własnej grzędzie kokosz usiędzie. MorszZWierszeWir I 341. Wiem, żeś buzdygan powiesił na ścienie, Karwasz pod ławą, a przy cudzej żenie Dźwigasz wrzeciono zwijasz osnowy Herkules nowy. MorszZWierszeWir I 356.

# Użycia metajęzykowe: # Brzuch buzdygan ceber chleb chlew czekan [...] habent genitivum in a. WojnaInst 28-29