Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »najwyższy władca, monarcha niektórych krajów, zwłaszcza Rusi; także sułtan, chan«: Cár/ kniaź wiélki/ Rex, aut Regulus apud Moscos [...] vide Kśiążę. Kn 59. Gdy sie Czar Moskiewski w Stolicy prędko o tym dowiedział/ bądź to z żalu y frásunku wielkiego/ bądź to z melánkoliey srogiey/ częścią wstydem ábo ráczey boiáźnią y stráchem ostátniego szczęścia swego przeráżony/ cześcią z głupiey á nie serdeczney resolucyey/ ábo ráczey z desperácyey niewiem quo spiritu ductus, czy też to tak/ chcąc sie ánimuszowátym y śmiáłym ábo serdecznym przed swemi Moskalámi pokázáć/ álbo dla nászych dla trwogi ten postrách puszczáiąc/ chciał koniecznie wszytkim woyskiem/ co go miał w stolicy plùs vel minùs po dwá kroć sto tysięcy/ bo Miásto wielkie/ ná woysko K. I. M. tą ostátnią resolucyą/ á choćby z ostátnią zgubą y strátą/ vderzyć/ b[.]na verba quaeso, nie ták srogo/ lekko w piasku/ wáruy záwadzić Moskalu. NowinyMosk A2. Ktorzy Senatorowie potym rádą swą mądrą zgołá/ y wielkiey konsyderácyey y ponderácyey godną per vota káżdy osobno z mieyscá swego/ pro posse słuszne rácye y przyczyny potężne Czárowi podawáli/ prosząc go y rádząc mu/ áby on sinè vllâ morâ et procrastinatione, o pokoiu y o zgodzie iák naprędzey tráktował/ y pokoiu żądał od Krolá Polskiego [...]. NowinyMosk A2v. WYIAZD Woyská, z Konstántynopola, Wielkiego y potężnego Monárchy SVŁTANA AMVRATA Cesárzá Tureckiego teráźnieyszego. Ná Woynę do Korony Polskiey. A to z namowy, rády, y przenáięcia, ták Luterskiego, iáko y Czárá Wielkiego Moskiewskiego, y inszych Kátholickich Nieprzyiácioł. StarWyp A. Iak oni wołali Czaru Czaru to chłopiec podpadszy blisko pod Nich to zawołał głosno Wasz Czar Taki a Taki albo Zadek Wypioł. Tu Mnie Wasz Czar niech Całuie. PasPam 104. Dunskorunski [Dołgoruki] [...] zachodzi nąm od Polski stronie Niepru [...] tak deklarowawszy Czarowi Wstępnym boiem na Nas uderzyc. PasPam 111. Car Moskiewski niezałował tez Smolnego Łuczywa na podpalenie tego ognia. PasPam 119v. Odpowiedziałęm Zem wdzięczęn iest tey Cara IoMSCi łaski. PasPam 164. A tak zaraz Car posłał na Wiosnę Mazepę Hetmana Zadnieprskiego z Woyskami Kozackiemi w Ukrainę Bracławską zkąd Mazepa ludzi gwałtem z całym Domostwem ich za Dniepr iako bydło przeganiał. OtwFDzieje 124. A car, jako się niżéj pokaże, potém opuściwszy króla Augusta cicho w traktat wszedł ze Szwecyą, najmniejszéj wzmianki o królu Auguście ani o rzeczypospolitéj w pakta allandzkie nie włożywszy. OtwFDziejeCzech 188. Y ztąd dobrze ieden powiedziáł, kiedy Krol August powrocił do Polski po uczynioney abdykacyi swoiey, w tenczas właśnie, kiedy Car pod Pułtawą wygráł, wydał Krol Manifest obszerny. JabłSkrup 19. Car [...] Grand Duc de Moscovie; Czar. T III 99.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ car moskiewski: [Dymitr Samozwaniec] podsycony Ludźmi nadwornemi [Jerzego Mniszcha] pojechał na Stolicę po śmierci Borysa i łatwo był przyznany na Cara Moskiewskiego [...]. ŁubHist 74. ▲ car abisyński: Car Abisynski. der Priester Johannes, der grosse Neguz in Abyssinien. le Prêtre Jean en Abissinie. T III 99.

2.bot. »roślina zielna, gatunek podbiału, Tussilago major«: car ziele. (tussilago major) die grosse Art von Hus-Lattich. la grande tussilage, ou pas d'âne. T III 99.