Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »organizacja, stowarzyszenie rzemieślników miejskich jednej lub podobnych specjalności«: Przyymuię do céchu/ do rády/ etc. Allego [...] in decurias [...] Cooptare Senatorem, in Collegium, in ordinem [...] Adscribo aliquem ad numerum, in numerum [...] Adscisco [...]. Kn 894. Drugie oszukania y Szalbierstwa, co korzenia wszeliakie bez ustaw sami wczechu [z]szedszysie iako zywnie chcą drogosc ustanowią y przedaią. TrepNekLib 9v. Kilkaliat musi robic y wedrowac po siełu miastach, potym sztuke robic wyborna tosz dopiero do Cechu przymągo. TrepNekLib 12. Zunfft cech tribus. KusWeg O2. Iezli iednak inaczey bydz niemoze paratus iezdem demissis auriculis zastampic go kazawszy starszym Kusnirzom albo raczey całemu cechowi w Warszawie oszacowac go, co się stoi. OpalKListy 399. Czwarty Towarzysz wędrowny dał się wpisac [...] do cechu naszego Towarzyskiego. RegTow 105. Przy drzwiách wschodnich iest Ołtarz śś. Kryspiná y Kryspiniáná Uczennikow/ Mistrzow Cechu rzemięsłá szewskiego/ dziwnie bárzo piękney struktury. PruszczKlejn 17. Z jatek chlebowych cech piekarski według osiadłości teraźniejszej daje fl. 3 gr. 4. OpisKról 186. Káżdemu przytym zołdatowi, ktory rzemiesło iákie vmie, przez te dwanaście Niedziel bez przeszkody wszelkich Cechow rzemiosłá swego záżyć będzie wolno, ku swemu pożytkowi. FredKon 75. Cech szewski daje zł 552, cech sukienników daje zł 110, cech krawiecki daje zł 90, cech kuśnierski [s] daje zł 60. InwKal I 758. Na vpisanie [syna] Do cechu dałem złotych [...] 4. KunReg 66v. A twe Vchwały y Czech Approbowali Ich Mosc PP Krzystof Czarneczki, y Walenty Raczkowski starostowie. KomonDziej 107v. Znac to non obscur ze ten y inne Czechy dla Vtaienia Wiekszey powinnosci niz sie w Inwentarzu pokazuie Praw dawnych nie Vkazały. KomonDziej 113. Tedy tez y My wszytkie te Decreta Commissarskie strony Czechow y Rzemiesnikow y Przywileiow ich Vczynione in toto approbuiemy. KomonDziej 113. Nakazali aby Kazdy Czech mistrz ze dwiema Młodszemi z Czechu Przysiegą tego poparli iako zadnego Przywileiu y powinnosci swey nie Vtaili. KomonDziej 113. Roku tegoz 1627 Dnia 14 February Vcciwy Czech Slosarski Zywiecki odłączywszy sie od Kowalskiego Nastał. KomonDziej 118v. Pąn Na Zywczu Dał Vcciwemu Czechowi Kowalskiemu Zywieckiemu Przywiley. KomonDziej 150. Krol [...] dał Przywiley Vcciwemu Czechu Tkalskiemu Zywieczkiemu Nowo Fundowanemu w Warszawie podpiszany. KomonDziej 169v. Cech. 1) Zunft. [...] 1) corps de métier. [...] . T III 99.

2.przen. »zespół ludzi o podobnych cechach, obyczajach, poglądach; towarzystwo, stan«: Ucieszna dziewko! Jużeś nam z cechu ubyła, Jużeś panieński wieniec z głowy położyła. SzymSiel 172. Gdy nas do wászey Konfederácyey kácerskiey záciągacie/ chcecie nas wpráwić do cechu onych olbrzymow/ ktorzy potopu przyczyną byli. BirkEgz 9. Atu p. plebeus zaraz wiechawszy pod chorągiew chcialbysie wcechu tem Towarzeszęm Sliachcicowi zwac. TrepNekLib 12. Z tey też to złości/ iáko iednegoż cechu ludzie/ dniá dzisieyszego [...] obwiniwszy go potwarzą swoią/ ná śmierć go osądzili. StarKaz II. 555. Przypadł z słojkami Febus swą osobą I z władzą silną nad każdą chorobą; Dyjana, pannie dziewica, przybyła I swego cechu od szkody broniła. MorszAUtwKuk 264. Herby Szláchty Koronney, y [...] Wielkiego Xięstwá, Litewskiego, gniazdá Cnot, háráktery, męstwá: Chciałbym pisáć, lecz siłá, pieniądzmi do Cechu W kupionych, lezie w pioro. PotPocz 15. Prędzey do piekła Wskoczyć się odwáżę, Niż z szatánámi przystanę do cechu. DrużZbiór 424.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ święty cech »niebo, zbawienie«: Ciało w łaźni wymyją za godzinę ługi, Ale duszę, kto chce wniść do świętego cechu, Dłużej, niż siedm lat trzymać należy na blechu. PotFraszBrück I 461. ◆ żydowski cech »zdziercy, skąpcy, lichwiarze«: Drudzy bez regestrow do Zydowskiego cechu wstąpili; drą, łupią bez miłosierdzia. BirkNiedz 224. ◆ z kimś trzymać cech (sz. zm.) »sprzyjać, pomagać komuś«: SA też iácyś duchowie dziwni/ ktorzy z ziemi Pospolicie bywáią/ więc między kruszcámi/ Ci z gorniki przy kruszcách iákby cech trzymáią. RoźOff H3v. [Bachus] Przeto z námi trzyma Cech á záwżdy nam w znoiu/ Vpalonym podawa chłodnego napoiu. RoźOff M. ◆ marsowem bawić się cechem: Sam to przyznał Chodkiewicz Ktory iak się Marsowem począł bawic Cechem Nigdy tak wielkich, nigdy z tak ogromnem Echem sztuk ognistych, nie widział. PotWoj 73.

3. »członkowie cechów, towarzysze cechowi«: Cechy zmiasta wychodziły z Chorągwiami. MasDiar 136v-137. A Cechom dáli zá to insze pospolite, ktore były około Gymnasium, ábo rynku, ábo portu morskiego: tákże też targowe mieyscá. PetrSEk 31. Cechy supplikowáli/ áby Rzemieślnikom Cudzoziemskim zákazano Rzemiesłá tu y po wszytkiey Angliey robić. MerkPol 26. Ognie rozne były y na wodach gorzały y Litery exprymowały ieno ze Wiatr troche przeszkadzał z Dział ustawicznie bito y Cechy dawały ognia. SobTDzien 3v. Postanowili [...[ aby [...] wezwawszy do siebie Miesczan Czechow y kazdego pospolitego Człowieka surowo przykazał iako by wedle taxy tey y Ceny rzeczy wszytkie przedawane były. KomonDziej 114. Tych Ktorych Starszyzna ich y Czechowie wszysczy przez Vota za Kandydatow podadzą, to iest na Radziecztwo szesci z Ktorych Czterech Na Woytowstwo Dwu z Ktorych iednego maią Panowie [...] approbować. KomonDziej 230-230v. Cechy Wszytkie byli dawali Ognia. SapADiar 128.

4. »siedziba cechu«: Cech/ miéysce/ ábo schadzká/ [...] Conuentus opificū: vel domus conuentui opificum habendo destinata. Kn 59. Curia Rathusz, Cech. SłowPolŁac 42. Cech [...] 2. das Zechhauss. WojnaLust 60. Kilofy y Łopaty z Marami w Czechach chowano. KomonDziej 16v. Cech. [...] 2) Herberge der Handwercker. [...] 2) auberge de métier. T III 99.

5. »zajęcie, zawód«: Inszych sie rzeczy imie iako piwowarstwa Rybołostwa y inszych cechow tym podobnych. OpalKSat 95.