Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »egzotyczne drzewo iglaste; cedrus Libani«: Miedzy tymi we środku prawie Kuźnicámi/ Leży gorá Libanus zárosła Cedrámi Y kádzidłem. RoźOff B3v. Ieden drugiego wzáiem nápomina/ Aby robotę wskok odpráwowáli: Záraz się wálić głuchy lás poczyna/Cedry/ Cyprysy/ Topole rąbáli. TasKochGoff 75 [76]. Coż Chrześciánie/ ktorzy są iáko Cedrowie Libanu wysokie/ ozdobne. BirkOboz 35-36. Głos Páński w wielmożności: głos Páński łamiący Cedry: głos Páński rozcináiący płomień ogniá: głos Páński trzęsący puszczą: głos Páński gotuiący ielenie, áby od stráchu grzmienia łácniey łánie rodziły; á w kościele iego wszyscy mowić będą chwałę. BirkOboz 67. Y złożył Krol w Jeruzalem złotá y śrebrá/ jáko kámienia: á Cedrow złożył jáko Sykomorow/ ktorych ná polu roście bárzo wiele. BG 2Krn 1, 15. Rozpráwiał też o drzewách/ począwszy od Cedru/ ktory jest ná Libánie/ áż do Hysopu/ ktory wyrasta z ściány: Mowił też o zwierzętách y o ptakách/ y o gádzinách/ y o rybách. BG 1Krl 4, 33. Cédr/ drzéwo cédrowe/ Cedrus [...] Alia species cedrelate [...] Oxycedros, ramosa & nodis infesta [...]. Kn 60. Na wysokich Cedrach nie tylko gorolotni Orłowie ale y drobne siadaią ptaszęta. MijInter 2 nlb.. Widziałem [...] niezbożnego wyniosłego y podniesionego iáko Cedry Libáńskie/ y minąłęm/ álić go iuż nie mász/ y szukáłem go. KalCuda 192. Vtráciłeś Iásnie Oświecony Senacie Senatorá tákiego/ ktorego sławá iáko Cedr pod niebiosá wywyższona. WojszOr 148. NA STAROZYTNE KLEYNOTY IAŚNIE WIELMOZNYCH DOBRODZIEIOW SWOICH. DRzewá te, rowne Cedrom Libáńskim, spoionę [!] Złotym Łáńcuchem, zdobią Sármácką Koronę. HaurEk 2 nlb.. Mowiąc po ludzku, ogłosił Pan nász: przyrownam Krolestwo niebieskie, do rzeczy iákiey ziemskiey. Usłyszał to strzelisty ná wzwyż Cedr, sążenisty ná szerz, i ufał sobie: ia będę iáko niebo, bom nieśmiertelny. MłodzKaz II, 383. Wdzięczne Mirty, y Laury, Cedry, y Lybány, Y Cyprysy; y wszytkie drzewá niesłychány Zápách czynią. DamKuligKról 231. Na Niebie żywot wieczny, tám rozkosz tám sławá, Tám się słoncem kwiát stánie, Cedrem zgniłá trawá. PotPocz 163. Wielo tu dorodnych Bukow/ dębow/ iesionow [...] Pachniące Oliwy/ Cedry/ Bobki. TwarSPas 118. Albowiem iák źdźbło przy Cedrze wysokiem Lub iáko proszek niedoyrzány okiem Przy wielkich gorách zdadzą się bydź niczem Tak słowá moie przed Boskim obliczem. ChrośZbiór 209. Auster cedry wali dęby sciele mostem. MikSil 87v. W całym tym kráiu [Amazonii] rodzi się mnostwo Palm [...] Cedru, Bryzelii, Cukru. ChmielAteny II 674. Drzewa, ogromnych Cedrow z wielką pracą ścięte, Iedne w tramach przywożą, z drugich deszczki rznięte. DrużZbiór 87. CEDR Drzewo wysoko, prościusienko, gładko, bez sękow rośnie, záwsze zielone, gory lubiące, twarde, páchnące bardzo, do iáłowcowego podobne Drzewá. ChmielAteny1755 I 538. Cedr. 1)Cedern-Baum. 2) Ceder-Zapfen, die Frucht. 1) le cèdre un arbre. 2) pomme de cèdre. T III 100. Cedr/ Cedrus. DasHünDict .

◼ Przenośnie: ◼ Cedry to iest hárdych połamáłá tá trąbá; rozdzieliłá ogień/ to iest miłość/ y ięzyki ogniste ná Swiątki rozdáłá. BirkOboz 67. ◼ Záwyi iodło/ ábowiem Cedr vpadł/ Wiele możni twoi zburzeni są. A Theologowie czemu máią milczeć/ ponieważ oni iáko duchowni/ ważnieysze przyczyny wynáleść mogą. BirkNagr 38. ◼ Vcichłá y vmilkłá wszytká ziemiá, vweseliłá się y wyskoczyłá: iodły, y te się vweseliły nád tobą, y Cedry Libáńskie; iakoś skoro vsnął, nie wystąpi więcey, ktoryby nas podrąbywał. BirkOboz 35.

2. »drewno z takiego drzewa«: S cedru s samego Zrobiona [nawa]. HerbOr 65. Niech tego pamięć smiertelna nie maże Co trzeba w Cedrach rysowac y w złocie. ChrośAm 2, XXVIII. Wszytkie Seráie, osobliwie ten wielki iest [...] adornowány [...] ab intra [...] kością słoniową, drogim drzewem, hebánem, cedrem. ChmielAteny II 475. Ta Część Kościoła tymże marmuru, Cedru y złota akkommodowaniem, na ścianach, podniebieniu y posadce byla przyozdobiona, iako y pierwsza. ChmielAteny II 551-552. Mász złoto, srebro, mosiądz, stal, żelazo, miedzie, Masz cedry wszystkoć poydzie gładko, iák po ledzie. DrużZbiór 144.

3. »olej, olejek z takiego drzewa«: Smrodliwy ogień iest siárczysty/ podobny mu piorunowy; nie ma zapáchu tákiego/ iáki ma z cedru/ ábo z kádzidłá. BirkNiedz 241. Przyświecam/ [...] Vrit Cedrum in lumina nocturna [...] Przyświeca Cedrem [...]. Kn 890-891. Trędowáty by kropiony hizopem/ cedrem/ y purpurą ze krwią zmieszáną. StarKaz II, 331.