Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI (censura), Kn, T (censura), L, SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują

Formy: lp M. cenzura; D. cenzury; C. cenzurze; B. cenzurę; N. cenzurą; Ms. cenzurze; ~ lm M. cenzury; D. cenzur; C. cenzurom; B. cenzury; N. cenzurami

Etymologia: <łac. censura>

Znaczenia:

1. »krytyczna ocena czego, krytykowanie; nieżyczliwa, surowa ocena, krytyka«: Bo miasto dowodow do Controuersyey z strony szkoł nálezących, vdał się à re admores, ná Censure, sądzenie, y pociosywánie spraw, y postępowIesuickich. SzemGrat A2v. Iest to węzeł przyznam się trudnosci niemałey Zeby albo w cenzurze [może zam. cenzurę] pochlebstwa nie w kroczyć Albo niegodnie chwaląc z drogi niewyboczyc. PasPam 274v. In Freqventia [w obecności] ludzi wielu godnych proszono mię że bym Pannę oddawał ad Votum [do ślubowań] Niebardzo mi się chciało wiedząc że tam nietrudno będzie o Censurę Alec nie ganili. PasPam 281. Poprzestań mię Krytyku twą Censurą strászyć. KochProżnEp 34. Tu sęk! ia przecię w moiey mierze stoię, Ani się żadney cenzury nie boię. LubSEkl 1. Iezeli Imie Woyskowe będzie w tey Censurze woli kozdy co Honor kocha wyrzec się tego tytułu. RzewKor 21. Tam to ię násłuchać censur fortuny, albo zle, álbo chciwie nabytey, tam od głowy do nog opisania, iáko nayczernieyszym zazdrosnego ięzyka pędzlem; w dyskursach podobnych, Bo ktory Pán mądry, to Fránt, ktory przezorny, to szálbierz. JabłSkrup 22. A do tego velle suum cuique est, nec voto vivitur uno: jáko BOG, ták y Oyczyzna násza zostáwiłá káżdego z nas in manu consilii sui, á zá coż wolne zdánia násze mamy pod cudze widźimi śię, álbo krytyczną poddawáć censurę násze rácye? BystrzPol N1. Pięknaż to? dla pokrycia siebie samego, dla uniknienia cenzury, na ktorą się zarobiło, gubić Rzeczpospolitą. KonSRoz 4. Nicuje ludzkie sprawy zła censura. MikSil 243. A że Bayki, Censury y złe suppozycye bywáią non sine fundamento, tak y w tym kłamstwie, te były motiva do tak haniebney kalumnii. ChmielAteny II 160. Więc dwoch, álbo trzech sprzysięgłych kompanow [...] Táką zábawę biorą złey nátury, Zeby nikt niem był z ich wolny cenzury. DrużZbiór 539. Censura. [...] 2) Tadel. [...] 2) critique, correction, reprimande [...]. T III 103.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ podpadać cenzurom, podpadać pod cenzurę »być krytycznie ocenianym«: Na czym zaległa eqvalitas, że Dwor same dobre y żadnym niepodpadaiące cenzurom ma intencye. KonSRoz 26. A iam zaś począł mowić, iak to ciężko iest poczciwemu człowiekowi przyiść na niewinną wexę y te krakania słuchać, a czasem, podobno etiam a bonis civibus vapulare, y niesłusznym podpadać cenzurom. KonSRoz 74. Inni záś pod tę powinni pod tę powinni podpádáć censurę: ad calamitata Nomen sat est esse hominem. DanOstSwada II, 6. ▲ wziąć na cenzurę »krytykować«: Lubom w Praktyce Astronomiczney dał ná samym początku przestrogę krotką; atoli że się kto w niey niedoiźrzał, dla tego tam położone reguły wziął ná Cenzurę, áni fundamentalną áni Chrześciańskopolityczną. BystrzInfGeogr L1. ▲ podlegać cenzurze »być krytykowanym«: Pierwszy początek iako w Rzymskim murze, Tak w kazdey rzeczy podlega censurze. MikSil 261. ▲ pod cenzurę wpadać »być krytykowanym«: Naymnieysza rzecz, ktora się ná świát wydaie, pod censurę nieprzyiacielá swego wpada. KirchFac Do aut. II. ▲ odebrać cenzurę »zostać skrytykowanym«: GERMANI starożytni [...] Odebráli censurę od Tacita: że są w nápoiu immoderati. ChmielAteny II 692. ▲ podpaść pod cenzurę »zostać krytycznie ocenionym«: Nie rozumiem tedy żebym podpadł pod tę censurę; Nolite tangere Christos meos, ponieważ to wszystko, czego życzę, swiadczy, że w daleko większymby respekcie y obserwancyi był ten swięty charakter, niżeli dotąd iest. LeszczStGłos 24.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ katonowa cenzura »bardzo ostra, surowa ocena«: In crimine zas Laesae Majestatis szkodzic mi nie będzie y katonowa Censura. PasPam 136.

2. »kara nakładana przez Kościół«: Z Erázmem y Łáski Arcybiskup Gnieźnieński y Krzycki potym Arcybiskup Gnieźnieński y Szydłowiecki Kásztelan Krákowski y Kánclerz listownie korrespondowáli, á przecię naymnieysza ztąd ná nich censura nie padła. NiesKor II 21. Dla Censur przez Piotra Arcy Biskupa Gnieznienskiego na siebie ferowanych [...] pokutować musiał. ŁubHist 30.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ kościelne cenzury: Paweł Biskup Poznański [...] Hrabię Borzywoia z Srzemu o życie mniey przystoyne, kościelnemi censurami od społeczności wiernych wyłączył. NiesKor II 335. ▲ cenzury papieskie: Censury Papieskie/ Animaduersiones Pontificiae [...] Canonica censurae. Kn 61. Censura [...] censury Papieskie. Bann, Kirchen-Censur. Censures Eclésiastiques; Censure; Censure d'Eglise. T III 103. ▲ cenzury apostolskie: Krzyżacy ani na Cenzury Apostolskie dbali, i owszem najeżdżali granice Polski. ŁubHist 40.

3. »korekta pisma, druku«: Censurá/ omyłék znáczenie/ [...] Nota censoria [...] Censoria virga [...] Ceras miniatulas [...]. Kn 61. Censura. 1) Censur eines Buches. [...] 1) censure de livres. [...] T III 103.

4. »prawo do surowej oceny«: Mniey iesli sie Kto spyta Ktoc dał te censure Nad nami rzeke Cnota. OpalKSat 93.