Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. m chłopi; ż chłopia; n chłopie; D. m chłopiego; ż chłopiej; B. m żyw chłopiego; ż chłopią; n chłopie; N. m chłopim; ż chłopią; lm M. nmos chłopie; B. nmos chłopie

Znaczenia:

1. »odnoszący się do rolnika, wieśniaka, charakterystyczny dla niego«: [...] gdy przyszedł [Szujski] w chłopie ręce, Tam chłop prostak nie rozumiał, By Sujski uciekać umiał: Zadłabił nieznajomego, Sprosny tył podającego [...]. GrochWiersze 85. Chłopski/ chłopi/ Rusticus [...]. Mores rustici. Vita rustica [...]. Kn 66. Chłopie rzépá/ etc. KnAd 63. Tęn [Paweł Szejnbok] przyjechawszy w dom do niego [Radziechoskiego] anno 1634 w dzień św. Stanisława, strzeleł mu w łeb, że zdechł zaraz i przepadła głowa jako chłopia. TrepNekLibDworz 385. Rzym [...] Nie sam rol sprawia, motyką nie kopie zrobią to ręce Naiemnicze chłopie [...]. LucChrośPhar 9. Chłopi, vid. Chłopski. T III 114.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ głowa chłopia: ▲ chłopie ręce:

2. »męski; ludzki«: [Pisze Parys do Heleny] Często żáłuię, żem iest ná obiedźie, Kiedy w mych oczach z tobą się odwiedzie Y swoie chłopie ręce ná twą szyię Kłádzie [Menelaus]. OvChrośRoz 238. Iáko po złote Iabłko, trzy, biegą Boginie, Niewieśćią płeć chowáią, tráfili się? chłopią, Bez miłośierdźia, iákby nie rodźiły, topią. PotPocz 52. Dopieroż kráść, áni kryć, nie należy zgołá, Kogo Bog do ták świętey, służby swey powoła. Wyzuie tu kázdy Xiądz przyrodzenie chłopie, Ale co mu przyniosą to w źiemię zákopie. PotPocz 148.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ płeć chłopia:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Szcżęśćie niewieśćie/ Fortuná chłopia. RysProv XIV, 6.

3. »do przydziału do znaczeń«: Tu by nam sobie trzeba nabyć dobrej rady, Chłopi gwałtu wołają, bieżą do gromady. Już prożno, uciekajmy przed tą radą chłopią, Zli-ć złodzieje, pewnie nas kostormi pokropią. SynMinKontr 220. A drozsza gęba chłopia a niżli wołowa Czerwone złote iádá á drugie w kąt chowa. FraszNow A2v. Ale jednak za to mam, iż to wszytko statecznie wypełnicie. Dan na ogrodzie naszym roztarganym nietrwaniu, trzydziestego wschodu od wierchu aż na dół, we dwudziestym piątym roku szerokiego chłopiego skoku, najbliższego po zimie roku panowania naszego, dnia poślednio pierwszego miesiąca we środku dziurawego, a zaś dnia jasnociemnego. SejmBiałBad 81. Szcżęśćie niewieśćie/ Fortuná chłopia. RysProv H3v. Piękny bażant, smaczny żubr, tłusty łoś był z niego, Gnojem chłopim karmny wieprz, wdzięczny im smak jego. ZrzenAnKontr 359. Choć sam ze wsi miejski synek, a chłopia twarz k temu, Przecie chłopać, skurwysynać, by nacnotliwszemu. SejmPiek 31. Ba. najdzie dziś i chłopiego nie jednego syna, Co psy karmił, a pisze się też za dworzanina. SejmPiek 32. Oj, nuże, nuże, nieboże pęcaku! Żeś od chłopiego biedę miał, bijaku, Za to do dziewczej dostawszy się ręki, Takieś jej wzajem pozadawał męki. MorszZWybór 69. Ieżeli tedy niechcesz bydź Lánguidźie szkopęm/ Nie igrai z chłopią Zoną/ wolisz z sámym chlopęm. KochProżnEp 70. Ten ią motyką tępą z gory kopie, Ow rydlem ostrym do żywego struże, Ostátnie licho przyść ná ręce chłopie, Gdy rzecze trafię, choć oczy zámrużę, Czy to w rędzinę w cáleć w sztukę kruchą, Ta cierpiąc, musi bydź ná wszystko głuchą. DrużZbiór 126. Mieszczanie w Rossyi niedawno powstali, i z chłopiey na mieyską są wynieśieni godność, nie płacą pogłownego, nie należą do żadnego Szlachcica, ale rekrutow dodawać muszą; WoenGrebStan 61.