Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »kara, zwłaszcza cielesna, bicie, smaganie rózgą, batem, cięgi, razy; umartwienie«: Chłostá propriè [...] quasi flagellamentum [...] effectus flagellationis. Oppuuium [...] vide Bicie, sed hoc commune est. Item/ Biczowánie. sed hoc actionem sonat. Kn 67. Kazdy znas powstawszy, poszed do swoiei szkoły. ktory zm[n]ieiszych pens nieumiał, albo compositią uitiose i szpetnie przepisał, niechłostom karał [ksiądz Chrystian Bruno], lecz czytaniem u stołu rozdziału z Biblii. VorLetSkarb 87. Za swe i cudze winy Bogu jak najczęściej Suplikujemy, nużąc ciało, to przez posty, To przez niedosypiania, to przez twarde chłosty. PotFraszBrück II 468. Gdy człowiek prosty Grzeszy, siebie samego, á nie wszytkich chłosty Nábáwia. DamKuligKról 271. Co w Polszcze iest złego? [...] Złych ludzi iest bez liczby, że niemaią chłosty. ChmielAteny II 335. Chłosta. Schmiss/ Hieb mit einer Peitsche. coup de foüet. [...]. T III 114.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ chłostę dać komu, czemu (sz. zm.): Chłostę dáć komu/ dáć rozgą/ biczem/ komu [...] flagris cedere [...] Plagas infligere natibus alicuius virga [...] vide Siékę kogo rozgą/ biczem [...]. Kn 67. Chłopá niedbáłego mieć ná baczeniu, á ktoryby przez niedbálstwo, y przez iáką niesposobność nie zásiał włodárzowi raz dáć chłostę że go nie doyźrzał, á chłopu dwá rázy. HaurEk 117. Po twárdey ziemi, noc y dzień się walam, A coraz ciáłu dawszy dobrą chłostę, Mężnym umysłem ná nic niepozwalam. DrużZbiór 182. Chłosta. Schmiss/ Hieb mit einer Peitsche. coup de foüet. [...] chłostę dać komu. einen peitschen. foüeter, donner des coups de foüet à qu. T III 114. ▲ chłostę wziąć (sz. zm.): Chłostę wziąć/ Dare supplicium alicui de se [...] Dare poenas [...] De tergo vestro dabitur mihi supplicium: Poenas magistro pendes [...]. Kn 67. Se donner, ou Prendre la discipline [...] Dysciplinę czynić, álbo wziąć dyscypliną, wziąć chłostę. DanKolaDyk I, 470. Chłosta. Schmiss/ Hieb mit einer Peitsche. coup de foüet. § chłostę wziąć. [...]. T III 114. ▲ pod chłostą: Artykuł siódmy. Ogniów aby doglądali i strzegli każdy w domu swem, osobliwie i mianowicie kucharze, żeby albo dobrze zagromadzali, albo zalewali dla niebezpieczeństwa wiatrów, które tu są częste, pod chłostą plag dziesiąci. NiemPam 212. Pod gárdłem przykázuię/ zákázuię/ stánowię/ etc. pod kiiem/ pod chłostą/ etc. Sub poena mortis [...] comminor tibi plagas ni parueris [...]. Kn 730.

◼ Przenośnie: ◼ Ani w Parnasie obáwiąm się chłosty, Jeśli się y Wiersz będźie zdał nieprosty. Aby y w rytmie Pismo swoy styl stáry, Nie naruszone miáło bez maszkáry. LubSEkl 2.

2.przen. »nieszczęście, plaga, klęska, porażka, przegrana«: Kto w te rzeczy [wojenne] ladajako się opatrzywszy na wojnę trąbi, ten znaczną swéj porywczości chłostę odnosi. RadziwKSprawy 474. Przychodzą potworne y nieodmięnne wiadomosci że Dunskorunski [Dołgoruki] zapomniawszy dawney chłosty znowu za ukazęm Carskięm zebrał 12000 Woyska dobrego. PasPam 111. Narod żydowski gwoli swoim chłostom Ku Panu Bogu w pokorze się zwinie. ChrośAm E5. Oddal Panie chłosty [zarazę] Od twych Izraelitow! ktoreś zawsze lubił. DrużZbiór 133.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wziąć chłostę (sz. zm.) »ponieść klęskę«: Retirowac się nazad poczęli Poganie Na koniec, wziąwszy chłostę nie poslednią zbiegli Do swoich. PotWoj 83. Iakosz ieszcze y razu, chłosty tak pamiętny Nie wzięli Turcy, na tey Woynie. PotWoj 119. Wzięlismy Chłostę we Czwartek załuymy za grzech y upokorzmy się Bogu w piątek. PasPam 265. ▲ wzięta chłosta: Tatarow tam nie było, bo po wziętey chłoscie O milę ztąd nad Stawem zostali przy chroscie. PotWoj 75. ▲ dać komu chłostę (sz. zm.) »pobić kogoś«: Tak tedy po owey chłoscie y bitwie ktorą związkowi dali Litwie wybiwszy nas Znowu nąm zdrajcy poczeli uciekac amy ich znowu gonic. PasPam 200. Kiedys to tam uSachnowego mostu dali Lachowie kozakom chłostę. DrobTuszInf 16. ▲ za chłostą: ŁaskaBoga naszego y wszech rzeczy Sprawce Natey nas przez dwie lecie potrzymawszy Ławce, Wykurzy ten gad [wrogów] z Polski z zataką chłostą Da zesię nasze członki w iedno Ciało zrostą. PotWoj XVIII.