Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: *CHARŁAK, *HARŁAK

Słowniki:
L (XVIII, XIX bez cyt.), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI, Kn, T nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1601-1738

Formy: lp D. charłaka; ~ lm M. uż. osob. charłacy; D. charłaków; N. harłakami; Ms. charłakach

Znaczenia:

1. »człowiek ubogi, biedak, nędzarz«: Niedawny czas [...] było nalezytego gospodarza dziewiąci, teraz nas mizernych y głod cierpiących charłakow tylko piąci. SupGniezUl I, 765. Żal się Boże tak ogromnej fatygi WMćPaństwa, którą, widzę, nadgradza ciągnienie do proporcyi imprez podjazdowych od miasteczka do miasteczka, ode wsi do wsi, od dworu do dworu, z ostatnią zgubą mizernych charłaków szlacheckich. MałpaCzłow 281. Barziey w ten czás, kiedy z sobą trzaskiem y furyą vestigia swoich rządow imprimit, źle czynić, commune iest z náylichszemi harłákámi, dobrze czynić, z samym tylko Bogiem commune. DanOstSwada II, 4. To stuka, co damy Tak wielkiemu Panu, kiedy nic godnego dla niego nie mamy - Chyba jak charłacy, Ze mu z nasej pracy Co darujemy. RozPasOkoń 307.

2.ekspr. »tu w lm: słabi przeciwnicy«: Wojsko teraz niepłatne! To racya gładka, Niegodnaż zmiłowania ojczyzna, bo matka, Nielekce zatrudniona od Moskwy, Kozaków, Od Sasów, od kałmuckich, wstyd wspomnieć, charłaków. Wojsko teraz niepłatne - przez piętnaście roków Kiedyście ani piersi, ni odważnych boków Nie stawiali za Polskę, a biorąc zapłatę Niemylną na półroczną skarżycie się stratę. ZarzLudzRzecz 179-180.