1.»pies myśliwski, szybki i wytrzymały w biegu; rasa tych psów«: Myśliwcy upatrować zwykli, że jednego psa dobrego i psicę chowają do ustawnego rozpładzania gniazda, a po rączym charcie abo charcicy zrzadka leniwe szczenięta bywają.DorHipTur32. My tak w myślistwie mieć chcemy, żeby każdy szczwacz miał swoje charty, któremiby nikt drugi nie szczwał jedno on sam.OstrorMyślTur47. Iáko po długiej pracey zmordowáni Chárci się názad do smyczy wracáią: Kiedy iem zbędzie z polá prędka łáni/ Ktorą vgonić w chroście trudno máią.TasKochGoff165. Chárt/ Canis venaticus grandior et agilior, Vertagus [...] Vertragus.Kn63. Chart czarny stopy białe koniec ogona białego nazywa się [...] Kruczek.ArchRadziw1638184, 3. Gdy záiącá zoczy chárt w polu niemáłym/ Ten sobie zgonić życzy/ ow uyść z zdrowiem cáłym.OvOtwWPrzem30. Desolatia wSląsku ze gdym wtych dniach ze psy był za granicą, tedy zaiący y liszek więceym nie znaidował iako wSamych wsiach, a iako zwierz chartom do wsi zbywa wpolu poszczwany tak e contra ludzie ze wsi do lasow uciekaią.OpalKListy75. Są też Tatarowie myśliwi, chowają ptaki [...] Mają i charty kosmate. Konie mają bardzo dobre.KamDŁużDiar382. Dał mi charta białego pan Platter, zowią go Junkier.ChrapDiar I413. Kto mysliwy, po sniegu zwierza z charty tropi.PotWoj37. Inszych psow [wydra] nielubiła y iak do izby przyszedł zaraz go wycięła choc by był nay rosleyszy chart.PasPam252v. Charty były y piękne y rosłe.PasPam256. Do myslistwa zas z charty mowiąć rozmnozyłęm był sobie gniazdo, chartow.PasPam256. Kruk na de psy lata czasęm tez padnie na charcie.PasPam256v. Przyiechał kto do mnie to Liszka po podworzu z chartami igra.PasPam256v. Cosz gdy niedzwiedzia duzego się zdarzy, Poszczwac brytany: ten z zadu ow zprzodu, Charci w secundzie, y drobni ogarzy, A ia długiego niedaiąc rozwodu, oszczep w nimtopię.PotSyl20. Wilka haniebnie wielkiego, kusego, szkody wielkie czyniącego, pod samą sadzawką żubrzycką uszczwałem gdzie siła hart Feruj dokazywał.ZawiszaPam61. *Chien courant. Canis celer, ou cursor* [...] Chart pies prętkonogi.DanKolaDykI, 303. Koło tego Miasta [Aleksandrii] [...] iest Ptak do pardw nászych podobny, nie látaiący, lecz pieszo biegaiący, ale taką chybkością, ze go charty ugonić nie mogą.ChmielAteny II658. Sztuka psa ukraść, wyżła czy ogara, Charta, Brytaná, wszakże to psia para.DrużZbiór462.
▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲ chart szczwacki: Psiarnia na Charty Szczwackie z ławami wesrzodku.ArchRadziw1638184, 1. Regestr Chartow Szczwackich.ArchRadziw1638184, 4.
▲ chart legawy: Summa Summaru[m] wszytkich Psow Gonczych Brytanow, Pokurciow Chartow legawych Szczeniąt zniosszy w Komput uczyni [...] 145.ArchRadziw1638383, 3.
▲ chart maliński: Mereor vel tantillum za taką uczynnosc. Partesky Francuskich piesni takze posyłam od mego Gonfarona. a charta malinskiego srodze pieknego y kształtnego odeslę przes P. Gronowskiego.OpalKListy499.
▲ chart podolski: Szubę przytym Sobolą/ y w iásnym Zegárek Krysztale Parę długich Bołduckich Iánczarek/ Imbraim pośle Bászy/ w hebanowych łożach: Y smycz chártow Podolskich w złoconych obrożách.TwarSLeg70.
▲ pokojowy chart: Naprzeciw tey Izby Psiarnia Nowa na Pokoiowe Charty z ławami wesrzodku.ArchRadziw1638184, 1.
▲ chart postrzemienny: Charty mają mieć, nie możeli być wszystko postrzemienne, przynajmniej pilne, żeby się prędko do swego szczwacza wracali.OstrorMyślTur53.
▲ chart pożary: Po natenczas wziąłem cudnych smycz chartów pożarych.ZawiszaPam36.
▲ smycz chartów (sz. zm.): Szubę przytym Sobolą/ y w iásnym Zegárek Krysztale Parę długich Bołduckich Iánczarek/ Imbraim pośle Bászy/ w hebanowych lożach: Y smycz chártow Podolskich w złoconych obrożách.TwarSLeg70. Chartow smyczow 1 1/2.ArchRadziw1638343, 4. P. Bobolecki tesz wział smycz chartow albo raczej charcic.OpalKListy263. Trzydziesci ssfor masz w psiarni chartow kilkanascie Smyczy.OpalKSat99v. Król niedaleko knieje stał, mając dwie smyczy chartów blisko siebie.LubSArtPol227. Po natenczas wziąłem cudnych smycz chartów pożarych.ZawiszaPam36.
▲ chart strzemiennny: Szczwacze, którzy chartów strzemiennych nie mają, mają też charty na smyczy pobrać, wszyscy w czas sobie zajeżdżać.OstrorMyślTur49.
◆ Związki frazeologiczne:
◆ uciekać jak przed chartem zając »uciekać bardzo szybko, w popłochu«: On [Dawid] Pan lat sześćdziesiąt maiąc Ucieka [przed Absalonem] w nocy boso, iak przed chartem zaiąc.DrużZbiór112.
● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa:
● Więc się oba [towarzysze] ku drzewu posuną w zawody, Ale zwyczajnie rączszy przed leniwszym wprzody. Dlatego mu cug puścił, gdy ow w wielkiej chuci, Co miał urwać na ziemię ono jabłko zruci. A ten go łupiąc: Przykład oczywisty, rzecze: Że często chłystek porwie, chartowi uciecze.PotFraszBrück II210.
● Y w łowy kto chárty prowádzi/ á chárci do kuchni wolą/ nie wiele náłowi.BirkNiedz196.
● Bog sam widząc że z ciebie ni iemu świeca/ ni czartu ożog/ że/ pod pokrywką pobożności/ twey lubieżności szukasz; a (iák więc mowią) iednym charte[m] dwoch zaięcy gonisz.BujnDroga71.
● Koń w dzielności/ Páchołek przy trunku/ Chárt v zaiącá. Iakim się raz pokażą, tákim ie długo rozumieć może.ŻabPol A3v.
● Chart pokorny/ ogarz łákomy/ wyżeł zwádliwy.RysProvII, 2.
● Inszy chárt porwie kotá, nie ten co dogoni.PotPocz66.
◼ Przenośnie:
◼ Iuż y wciekła Alekto ná iad on záżarty Pospuszczałá z Awernu nieścignione chárty: Iuż żywe pochodnie po Stambole siały Furye/ á mury się Száráiowe chwiały.TwarSLeg56.
◼ WIdząc Lisá, z tákowym: ná grobie napisem? Szláchcić tu leży, co się pieczętował Lisem, Lezyć, rzekę, lecz żywy? czy nowinász mu to, Choć go ná polu chárty, rączemi uszczuto?PotPocz107.
◼ Ledwie się z której strony zdaleka nieprzyjaciel pokazał, alić wnet do hetmanów supliki o którą chorągiew Elearów; to ich wprzód wypchano jak ogarów, a skoro Turki jak zająca wsparli, nie wiela za nim chartów wypuszczono, musieli sami pod obóz turecki doganiać.DembPrzew46-47.
a)»element herbu wyobrażający charta«: Ma bydz [...] na Hełmie pucharta ż obrozą [w herbie Pobóg].HerbOr172. Na Chełmie Chart Zobręcą iezyk s pascęki Wywiesieł [w herbie Starża].HerbOr215. Filipowicz herbu Pobog, z tą iednak rożnicą, ze na hełmie kładą harta.NiesKor II149. Na hełmie hart z obrozą z łapami do gory przedniemi, ięzyk z paszczeki wywiesił.NiesKor II354. Korczak Herb [...] Korytyńscy pod wrębami [...] kładą Xiężyc iakby opasywał wręby, na hełmie głowa charta.NiesKor II603. KRĘSKI herbu Nadelwicz to iest chart pod drzewem, iakieby zaś drzewo pola, iaki kolor, hełm iaki, y kształt tego herbu, nie mam wiadomości.NiesKor II704.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa:
●
# Użycia metajęzykowe:
# Gehet eigentlich auff ámi auss// sie wird aber auch offtmals abgekürtzet/ als: z Krolmi an stat z Krolámi mit den Königen/ z chárty an statt z chártámi mit den Windhunde[n].DobrGram145