Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »poruszanie się za pomocą kończyn, przenoszenie się z miejsca na miejsce«: Potym nad wieczor zeszliśmy z pola nie znacznego niesprawiwszy insze Pułki zaś na swych mieyscach według porządku chodzenia w woysku wychodziły ku nim [wojskom moskiewskim]. MasDiar 83. Lepkie wilgotności y niepogody mrowkom przeszkodą bywáią do chodzenia y prace. SpInZąbMłot 326. Nogá práwa mocnieysza iest do ruszenia się/ lubo chodzenia/ niż lewa. KalCuda 287. Siodma, aby miedzy wałem y miastem od mieszkania domow było cokolwiek placu wolnego do chodzenia y wozenia dział. NarArch 77. NA KLACZ HISZPAŃSKĄ [...] Głowa niewielka i uszy niewielkie, Oczy wypukłe, wesołe pojrzenie, I kłus wspaniały, i żywe chodzenie. MorszAUtwKuk 10. Chodzenie nasze to po Polszcze już nam tak zmierzło, żeśmy ledwo żywi. SobJListy 59. Ale krowá, kozá, y insze źwierzętá máią cztery nogi, ztąd im nie przeszkadzáią [piersi] w chodzeniu. AlbSekr 153. KAWALER iest ten ktory podaie rękę Krolowey do chodzenia, y zowią go Kawaler Krolowey od powagi. DanKolaDyk I, 301. Zbytnie zaś fatygi osobliwie prędkie chodzenie, y ciężkie prace; bardziey szkodzą, niż pomagaią. BeimJelMed 432. Chameleon [...] Ieszcze powolnieyszy daleko nád żołwia w chodzeniu, bo ledwo ná łokieć przez dzień uczołga się. ChmielAteny1755 I 472. Woiennych konsztow, to iest Straży, Podsłuchow, chodzenia Pułkámi, dały informacyą ZURAWIE; też same z długich nosow dały inwencyą do Trab Woiennych. ChmielAteny1755 I 521.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ ciąg w chodzeniu: Ciąg w chodzeniu/ przéście/ chodzenie iédno/ dwoié. Spatium ambulationis [...] Tum Scaeuolam duobus spatiis tribusúé factis [...] Si vno basilicae spatio honestamur. vbi versum ambulationis [...]. Kn 76. Ciąg w chodzeniu. Spatium. Ilgibe. SzyrDict 33. ▲ drążek do chodzenia: Drążék/ ábo drążki do chodzenia wysoko/ ábo przéstąpienia przéz co. Grallae [...]. Kn 147. ▲ koło do chodzenia: Wiedzieć tedy potrzebá: że chodzęnie w kole przydáć się może co ciągnięnia wody, nie do młynow. Gdyż nie zdoła obracániu kámienia mielącego. Niech bowiem będzie koło do chodzęnia ludzkiego, wysokie ná łokci ośm; przypádnie obwod iego w łokci 25. potrzebuiących krokow ludzkich ná ieden obrot 50. SolArch 95. ▲ miejsce do chodzenia: Chodzęnie/ miéysce do chodzęnia/ Ambulatio [...] Circa theatra sunt porticus & ambulationes, Idem. Ambulationes meridiano aequinoctiali subiectae sint. Ambulacrum [...] Spatia Academiae, in quibus docentes Philosophi deambulabant [...]. Kn 68. Przéchadzká/ miésce do chodzęnia/ v. Chodzęnie 2. Kn 833. ▲ chodzenie w kole: Wiedzieć tedy potrzebá, że chodzęnie ludzi w kole skromnym deptánym, nie zdoła obracániu kámięniá mielancego. Dopieroż w kole wielkim dla iego leniwego obrotu. SolArch 95. Wiedzieć tedy potrzebá: że chodzęnie w kole przydáć się może co ciągnięnia wody, nie do młynow. Gdyż nie zdoła obracániu kámienia mielącego. Niech bowiem będzie koło do chodzęnia ludzkiego, wysokie ná łokci ośm; przypádnie obwod iego w łokci 25. potrzebuiących krokow ludzkich ná ieden obrot 50. SolArch 95. NAUKA XV. Pompowáć wodę chodzeniem w kole. SPorządz koło M, sposobne do chodzenia w nim kilku ludzi y przy S, ná iednym wále EH cztery łopátki D. SolArch 148.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ między czym chodzenie »także o zwierzętach: przebywanie z kim czym, towarzyszenie komu czemu; bycie częścią czego, przynależność do czego«: Kiedy stado już w oborze zawarte będzie, wtenczas zrzebięta już się samém mlekiém nie kontentują i między stadem chodzenie i dla zimna i dla kwikania w miejscu zawartém, nie jest im bezpieczne. OstrorChowChom 83.

◼ Przenośnie: ◼ Duszá ma [...] nogi gotowe ná chodzenie po drogách mándatow Páńskich. StarKaz II, 332-333.

2. »udawanie się dokąd w określonym celu; uczęszczanie dokąd«: Zálecánia tymże dyscypułom że szkoły wyieżdżaiącym częste spowiedzi/ y chodzenie do Congregácyey. SzemGrat 15. Rękę mowię práwą y nogę/ odięłá tey Káthárzynie ręká Páńska [...] nogę do Cerkwi chodzenia/ rękę do iáłmużny/ iáką mogłá dawánia. KalCuda 287. Nic tákowemu nie są pomocne iáłmużny iego/ y wszytkie dobre uczynki/ nic posty/ nic modlitwy/ y chodzenie do kościołá/ y inne pobożne postępki/ kiedy on postáremu leży w grzechu. StarKaz II, 467.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wolne chodzenie dokądś: Do tego przyrzekliscie to Nam byli imieniem Boiar Dumnych ze ludziom Naszym y kupcom przybyciu u H[o]sp[o]d[a]ra Waszego miało bydz wolne do miasta gdzie potrzeba chodzenie wtąz y waszym ludziom do Dworu Poselskiego, a teraz postaremu Nas w tym zamknieniu trzymacie. PiasRel 52v. Dwie niedziele musiałem werezydowac ale podtytułem wiezę wpiękney stancyi zwolnym chodzeniem dokoscioła adrugie dwie Koło Trybunalskie przes List odProsiło luboby wprawdzie yte dwie odprosili Ieno ze PanSopocko Vciekł zwilna. PoczOdlPam 101.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ chodzenie z wodą »oddawanie moczu«: Dziewiąty y ostátni przypadek podczás przypada/ ostrość vryny/ którą rzezánie w pendencie y częste chodzenie z wodą pobudza. ale y ten przypadek rzádki iest przy kąpániu w tey wodzie: częściey więc się przytrafia tym ktorzy onę piią. SykstCiepl 168.

3. »noszenie czego na sobie jako ubioru, jego części lub uzupełnienia do niego, bycie ubranym jakoś, wyglądanie w pewien sposób«: Bose chodzęnie/ [...] nuditas pedum. Nudipedalia exercere [...] Nudipedalia denuntiare [...]. Kn 42. Iest zas Cons[tytu]tia A[nn]o 1613 Aby miesczanie y Plebei bławatow y Futer drogich wchodzeniu zazywac niewazylisie. TrepNekLib 10. Commissarze Naszi postanowili aby Vrodzony Starosta Nasz Żywiecki do Siebie do Zamku przyzwawszy wszytkie rzeczy do iedzenia picia chodzenia y insze wszytkie potrzebki oszaczował. KomonDziej 113v. PROPRETE [...] OCHĘDOSTWO około siebie chodzenie w stroiu. DanKolaDyk II, 395.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ chodzenie powszednie (sz. zm.): Dárowałem kocháney swey Zoffiey, żeby sobie onemi [drogimi kamieniami] roskazałá uháwtowáć spodnicę ná powszednie chodzenie. AndPiekBoh 81. Biez dowiedz się, ieżeli me száty wygotował Kráwiec ná chodzenie powszednie. AndPiekBoh 135.

4. »droga, ścieżka, przejście, przestrzeń do poruszania się, przenoszenia się z miejsca na miejsce«: Ambit/ chodzenie nakryte iáko bywa w klasztorách/ ábo koło kościołá/ Peristylum [...] Peridromis [...]. Kn 6. Chodnik/ chodzęnie w ogrodzie nákryte ziołmi/ drzéwem/ vide Chłodnik pléciony. Item v. Sciészká. Kn 67. Drogi w ogrodách/ w winnicách/ chodzenia. Interordinia [...] Paginae [...] Sémita [...] Vnde semito semitas [...] Vineas semitari [...] Scamna [...]. Kn 149. W Pieczárách wszędzie rowne iest chodzenie/ y owá ulicá nád drugą nizey się spuszczá. KalCuda 69. A galera od wymysłów Czeka, z bosmańskich wymysłów, W której pokoje, chodzenia, Ganki wkoło dla chłodzenia. JarzGośc 130-131. Tego przestrzegac potrzeba zeby przez wał drogi y chodzenia lekkomyslna czeladz nie czynili Za wielki exces o to karząc. NarArch 36. Ma tez miec kozda forteca potayniki podziemne z wału w row chodzenie, y z rowu drabinkami za fortece do wycieczki wyscia miec będą. NarArch 141. Pryncypalne części składaiące ortografią fortec są te. Pierwszy Wał otaczaiący fortecę. Pomnieysze iego części co do wymiaru służące są te. Szerokość dolna, y szerokość gorna wału. Spadzistość wewnętrzna y spadzistość zewnętrzna wału. Wysokość wału. Chodzenia po wale szerokość. BystrzInfArchW G4.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ chodzenie około: Chodzęnie/ miéysce do chodzęnia/ Ambulatio [...] Circa theatra sunt porticus & ambulationes, Idem. Ambulationes meridiano aequinoctiali subiectae sint. Ambulacrum [...] Spatia Academiae, in quibus docentes Philosophi deambulabant. Deambulatio [...] Xystus [...] Peridromis [...] Chodzęnie około. Kn 68. ▲ wkoło chodzenie: Na wierzchu [pałacu Ossolińskiego] wkoło chodzenie, Balasami ogrodzenie. JarzGośc 84. ▲ chodzenie na okręcie: Chodzęnie ná okręcie/ Fori [...] Pergula [...] Agea [...] v. Pokład 2. Kn 68. TILLAC (Le plus haut pont d'un vaisseau.) Fori, forum. CHODZENIE ná okręcie pokład sztab. DanKolaDyk II, 538. ▲ wolne chodzenie: Zrzebiętá maią być przy klaczách do Swiętego Marcina/ abo poki klacza przyimować ie będzie. A potym do Stáyniey/ ná nie u wiązánie/ żeby wolne chodzenie/ y wygnánie miáły/ by y drugą Staynią/ przeciwko ich staniu postánowić/ dla przechodzenia. PienHip 9.

◼ Przenośnie: ◼ Błogosłáwiony Chryste Iezu/ ktoryś po te kámienie ták nisko się spuścił. mowił o tobie niekiedy Dawid: Inclinauit caelos & descendit. A ia dzis widzę nie niebiosá náchylone/ ale Bogá samego pochylonego áż do żłobu: Reclinauit eum in praesepio. Siedziałeś przedtym na Cherubinách/ ná obłokách chodzenie twoie było/ ná skrzydłách swoich wiátry prędkie nosiły ciebie. BirkNiedz 64.

5.przen. »postępowanie,zachowywanie się w pewien sposób«

◆ Związki frazeologiczne: ◆ chodzenie na ścieżkach czyichś »postępowanie według czyjegoś wzorca«: Umocnij chodzenie moje na ścieżkach Twoich, aby nie drżały stopy moje. HugLacPrag 82.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Ociec ią [Dejanirę] temu dáć w małżeństwo postánowił, ktoryby dla mocowánia, y zá pásy chodzenia, stáwiwszy się, zwycięstwo odniosł. OvOtwWPrzem 344. Luctatio Biedzenie, Za pasi chodzenie. SłowPolŁac 82. Zapaszi chodzenie Luctatio. SłowPolŁac 104.

6.przen. »dbanie o siebie, o swoje sprawy; zabieganie o kogo«: Chodzęnie zá kiém/ Affectatio [...]. Kn 68. Po takich tedy fatygach, po takim pilnym chodzeniu około siebie dopo tant'intrig[h]e, ato WMc widzisz effectum, ze nad spodziewanie nasze iadę do Francÿ declarowany, wielkim posłem od IegoKMci. OpalKListy 185. X. Kuiawsky excusat go, przysiegaiąc ze non peccavit nieszczeroscią tylko niedbalstwem w predkim około mnie chodzeniu. OpalKListy 349. W tych dniach tedy za interpozycyją wielu ichmciów i jego [króla] koło siebie chodzeniem pilnym ma być w tych dniach expedita ta deliberacyja i na instrukcyją dany respons. SarPam 225. Chodzenie zá kim/ Affectatio [...] Nachfolgung. DasHünDict Qqv.