Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: CHOLERYK, KOLERYK, *HOLERYK

Słowniki:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują

Formy: lp M. choleryk // koleryk; D. holeryka; C. cholerykowi; B. uż. żyw. koleryka; ~ lm M. uż. osob. cholerycy; D. choleryków; C. cholerykom; Ms. cholerykach

Etymologia: <łac. cholericus '1. żółciowy, żółtaczkowy 2. chory na żółtaczkę'>

Znaczenia:

»człowiek, w którym żółć bierze przewagę nad innymi składnikami organicznymi i wywiera decydujący wpływ na jego strukturę fizyczną i psychiczną, powodując porywczość, wybuchowość, skłonność do gwałtownych uczuć i reakcji«: Względem complexiey, rożny ma być pokarm. Melankolikom służy pokarm miernociepły y wilgotny. Cholerykom ma być chłodzący y wilgotny, flegmatykom gorący á subtelny. PetrSInst B 2. Bywa y to iż Sędzia koleryk z przyrodzenia/ gniewliwy/ zápali się prędko. BirkNiedz 228. Koléryczny aliter, vel Koléryk v. Gniewliwy. Kn 290. Caelius Rodiginus pisze o Kotysie Krolu Tráckim/ że był z nátury koleryk wielki/ y kiedy mu kto bynamniey co záwinił/ to nie miał miary w karániu. StarKaz II, 463. Tamci zas Cholerycy Pragnęli miecza y krwie rozlania. PasPam 241v. U ktorych gorącość y suchość przodkuie są cholerycy, poymuią prędko, ále cierpliwości nie masz áby nie przestáli gdy czego nie záraz poymą. TylkRoz 85. Czemu Cholerycy prętko sie zágniewywaią, ále nie długo? Cholerá iest sucha y ciepła, dla tego y prętko się zápali, y prętko się spali. TylkRoz 277. Czemu iedni skłonnieysi do pewnych występkow y cnot y náuk? Tę skłonność spráwuią humory. Cholericy do gniewu, wspániáłości, męstwa w ktorych krew pánuie do krewkości, łaskáwości, ludzkości, w ktorych flegma do lenistwá, niedbalstwa, cichości, cierpliwości. TylkRoz 310. Rozgniewawszy się, jako był [biskup chełmiński] nieporównany choleryk, na pewnego pokojowego swego, kazał [go] bić. SarPam 251. Kwaskowáte Medykámentá; służą cholerykom. CompMed 200. Oprocz tych w szczegulności znakow ieszcze w pospolitości swoie wnoszą illácye Fizyognomowie. Kto choleryk, meláncholik, krwisty, flegmatyk álbo Cholerycomelancholik, flegmatycomeláncholik, krwistocholeryk, &c. z znákow nástępuiących. BystrzInfAstrol 12 nlb. COLERE [...] Zprzyrodzenia iest choleryk y wielki gorączka. DanKolaDyk I, 319. Materacyki z gorących Aromatow albo zioł [...] młodym, krwistym ludziom, cholerykom, arcyszkodliwe. BeimJelMed 206. Twoy [ogniu] to iest impet złość máło rozumná, Podżegać Dwory, z krescencyą gumná. W kim temperament twoy ognisty broi, Każdy to licho zdaleka omiia [...] iaki taki, iak może unika. Od szalonego ze krwie holeryka. DrużZbiór 349. Dowodziłem, że Fleming, jak jest choleryk, tak przez swoje impeta sam sobie te nieszczęścia udziałał. MatDiar I, 730.

# Użycia metajęzykowe: # Substantiva nomina [...] Chárákter Cholerá CHRYSTUS Choleryk. WojnaInst 157-158