Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: CHOMĄTO || CHOMĄT, *CHOMUNT || *CHOMUNTO

Słowniki:
notują

Formy: lp M. m chomąt; n chomąto; D. m albo n chomąta; B. m uż. nżyw. chomąt; n chomąto; Ms. m albo n chomącie // chomuncie; ~ lm M. m uż. nosob. chomąty; n chomąta; D. m chomątów; n chomąt; B. n chomąta; Ms. m albo n chomątach

Znaczenia:

»część uprzęży końskiej zawieszana na szyję albo cała uprząż«: Chomąt, bo na Podolu nie mieszkam, w domu swym nie mam; Konie wozowe we śle zaprzęgam. JazStadListyCz II 179. Boiarzyn sam na zamek jadąc, konia rosłego iednego, a nayczęsciey białego ma w saniach, na Chomoncie Sorok Soboli. MasDiar 65. Chomąto/ Helcium [...] Tomex [...]. Kn 68. Napierwiey szły Podwody, potem konie iezne [...] iedne szły pod Derbami w kapturach, inne pod kocami y guniami, a niektore przysiodłane pod Lampartami, częsc tez y w chomątach. PiasRel 15 [a]v. Maznice Chomonta. ArchRadziw 1638 56, 2. Chomonty Chomąt w nabiodrkami Blachi Mosięzne przy Nabiodrkach. ArchRadziw 1638 256, 18. 10. Chomątow od wozow Brycznych. ArchRadziw 1638 256, 18. Chomont ieden stary ktory był u Brylantnika iest odebrany u Matacza. ArchRadziw 1638 327, 10. Kolaska Faietou [...] zelaza wszystkie w całosci z dobrym okowaniem bez dyszla z hołoblami do Chomonta. ArchRadziw 1638 327, 6. Barzo imto [żołnierzom Osmana] markotno y w oczy ich kole Ze im rowne Kozacy zastąpili Pole A co rzecz załosnieysza na ich własnem gruncie Przywlokszy rokitowe talaszki w Chomuncie. PotWoj 82. Byście ludzie niewiem iáko uwielbieni byli, urodzeniem, dostátkiem, urzędámi wywyższeni, niech wász przedcię będzie rozumny poiazd, Rationabile vehiculum; dopieroż gorzey, kiedy máła intratá szkárádna károcę dźwiga, wiele koni ciągnie, ktorąby szkápá w-chomoncie uciągnąć mogł, nie rationabile vehiculum. MłodzKaz II, 417. BOURRELIER [...] Helciarius [...] SIEDLARZ rzemieślnik co chomąta robi ná konie wyściełane pilśnią. DanKolaDyk I, 221. COLLIER [...] CHOMONTO ná szyię koniom wozowym álbo robotnym. DanKolaDyk I, 320.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ gęba jak chomąto: Układam się do spania. Ażci jakaś gadzina ku mnie - była jak wół czabański, na niskich barzo nogach, miała gębę jako chomąto, zębów nie znać. NowSakBad .

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● (war.) W káftan Báwełnę/ á w chomąto słomę. RysProv XVI, 6. Dobra w chomąto słomá/ w káftan báwéłná. KnAd 162. W chomont - słomę wszędy, W kaftan - bawełnę kładą! KorczWiz 98.

◼ Przenośnie: ◼ Nie tylko żebym kogo miał zabijać, ale ani chomąt chudszym na szyję nie myślę wprawować, ani ślacheckich domów najeżdżać. JazStadListyCz II 174. ◼ Tych ludzmi zwac szkoda: ktorzy iako weszłi W niewolą: tak iusz robią w Chomuncie y we szli. PotWoj 49. ◼ Biáda tobie [grzeszniku] w czártowski wprzężony chomąt. BujnDroga 57. ◼ Z Oyczyzny wygnaniec, Ná ten wpadłem szaniec, Zem osierociał w cudzym tułácz kącie, Przedtym żyiący wiarzmie, dziś wchomącie Trosk, żalow, kłopotow Ktorem zcierpieć gotow. ChrośTreny 58.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● W káftan Báwełnę/ á w chomąto słomę. RysProv XVI, 6.