Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: CHORAŁ, KORAŁ

Słowniki:
Kn, T, L (XVII), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1621-1643

Formy: lp M. chorał // korał; B. uż. nżyw. chorał; N. chorałem // korałem; ~ lm M. uż. nosob. chorały

Etymologia: <śr. łac. choralis, z gr.>

Znaczenia:

1.muz. »uroczysty śpiew kościelny, także utwór muzyczny stylizowany na wzór takiego śpiewu«: Korał/ chorał/ śpiewánie proste iédnem głosem poważne. vulgò Cantus Gregorianus [...] Modi Gregoriani [...]. Kn 302. Ná dwá/ trzy/ cztery/ etc. głosy pieśń/ mutetá [...] similiter monophtongus cantus, à duobus, tribus et pluribus homonibus solet cani, nostri dicunt Korałem śpiewáią wszyscy/ ábo wiéle ich [...] Vnisonus [...]. Kn 442. Już wszędzie ogromne dzwony Roznoszą dźwięk w rożne strony. Już i kościelne chorały Śpiewają święte hejnały. MorszZWierszeWir I 377. Mars z twarzy, póki milczy; ledwie słowo rzecze, W lot postać Kupidyna pięknego oblecze, Konsus, co przy Jowiszu podczas rady siada (Dobry Konsus, mocniejsza na ratuszu Swada). Wszytko to, i co więcej spólnego ma z bogi — Przyzna i nieprzyjaciel — nasz Starosta drogi. Połóżcież instrumenty, siostry me, a całem Śliczne jego ozdoby śpiewajcie chorałem. PotSielKuk I 111. Niejeden bez miłości, próżnych słów chorałem, W uczynkach nic nie mając, czczym dzwoni cymbałem, O co z nieba biskupy Chrystus karze ony, Dwu tylko z siedmiu godnych osądził korony. PotFrasz2Kuk II 417. Biskup tego Miasta na tenczas umarł y chorałem requiem spiewali. SobTDzien 39. Tegoz Roku Wielebny Xiądz Ian Woyciech Mazurkiewicz Pleban Rychwalski Pozytyw do Koscioła swego Rychwalskiego Kostem swoim sprawił Ktory Organistowie z Liptowa tu go w Zywczu robili gdzie przed tym Chorałem tylko Nabozenstwo Spiewano. KomonDziej 195. Pytánie Trzećie. Kto wprowadźił zwyczay spiewáć Chorałem Godźiny? Odp: S. Damasus Papież: ktore poprawił Leo II. á naylepiey Grzegorz S. Wielki, Papież. NewOzd 328-329. Pierwszy kompozytor muzyki u Grekow był Mercurius. Tey stároswieckiey reformator był Aretinus Benedyktyn w roku 1024. Ta álbo iest Chorał, ktorą w Churze do Psalmodyi postanowił Grzegorz Papież. Albo Figurał: z not partytur y rożnych muzycznych figur złożona. BystrzInfElem R4. Chorał, śpiewanie proste iednym głosem. Choral-Music. plein-chant; faux bourdon; musique simple; musique à la Grégoire. T III 119. CHoráłem zowią/ zwycżáyne y proste śpiewánie/ ktore w sobie tylko ieden tákt ma/ iáko Psalmy ktore w Kośćiołách śpiewáią. GorMuz B.

◼ Przenośnie:

2.indyw. »jedna ze strun lutni poetyckiej, o której mowa w tytule dzieła«: DP CZYTELNIKA. Lutniąś wziął w rękę, która-ć w różne tony Zagra, jako jej każą różne strony. Najdziesz tu chorał zwyczajny i czasem Niżej od inszych odezwie-ć się basem, I ekstrawagant wmiesza się, więc i to Będzie, ze rwie się bydlęce jelito; Ale też podczas tonem niemierzianem Ozwie się kwintą i krzyknie sopranem. MorszAUtwKuk 4.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ chorałam śpiewować: Xiądz Plebąn prze lat piącią Pozytyw dosic znaczny [...] dał zrobic Ktorego przed tym nie było tylko prosto chorałem spiewowano. KomonDziej 203.