Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: CHORAŁ, KORAŁ

Słowniki:
Kn, T, L (XVII), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1621-1643

Formy: lp M. chorał // korał; B. uż. nżyw. chorał; N. chorałem // korałem

Etymologia: <śr. łac. choralis, z gr.>

Znaczenia:

1.muz. »utwór muzyki kościelnej, jednogłosowy, utrzymany w specjalnym rytmie tonacyjnym, o swobodnej rytmice, wykonywany zespołowo bez towarzyszenia instrumentów«: Korał/ chorał/ śpiewánie proste iédnem głosem poważne. vulgò Cantus Gregorianus. [...] Modi Gregoriani [...]. Kn 302. Pierwszy kompozytor muzyki u Grekow był Mercurius. Tey stároswieckiey reformator był Aretinus Benedyktyn w roku 1024. Ta álbo iest Chorał, ktorą w Churze do Psalmodyi postanowił Grzegorz Papież. Albo Figurał: z not partytur y rożnych muzycznych figur złożona. BystrzInfElem R4. Choráłem zowią/ zwyczáyne y proste śpiewánie/ ktore w sobie tylko ieden tákt ma/ iáko Psalmy ktore w Kościołách spiewáią. GorMuz B.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ chorałam śpiewać, korałem śpiewać: Monophtongus cantus, à duobus, tribus et pluribus homonibus solet cani, nostri dicunt Korałem śpiewáią wszyscy/ ábo wiéle ich. Kn 442. Biskup tego Miasta [Szambre] na tenczas umarł y chorałem requiem spiewali. SobTDzien 39. Pleban Rychwalski Pozytyw [...] sprawił [...] gdzie przed tym Chorałem tylko Nabozenstwo Spiewano. KomonDziej 195.

◼ Przenośnie: ◼ Do IchMciow duchownych. [...] Niejeden bez miłości, prożnych słow chorałem, W uczynkach nic nie mając, czczym dzwoni cymbałem. PotFraszBrück I I, 472.

2.indyw. »jedna ze strun lutni poetyckiej, o której mowa w tytule dzieła«: Do czytelnika. Lutniąś wziął w rękę, która-ć w różne tony Zagra, jako jej każą różne strony. Najdziesz tu chorał zwyczajny i czasem Niżej od inszych odezwie-ć się basem, I ekstrawagant wmiesza się. MorszAUtwKuk 4.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ chorałam śpiewować: Xiądz Plebąn prze lat piącią Pozytyw dosic znaczny [...] dał zrobic Ktorego przed tym nie było tylko prosto chorałem spiewowano. KomonDziej 203.