Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »w sposób zasługujący na pochwałę«: Miástá ktore chwalebniey swoię Rzeczpospolitą spráwuią/ maią to obwárowano práwem/ ieśliby kto co o Rzeczypospolitey od pogranicznych/ iákokolwiek wybaczył/ áby do vrzędu odniosł/ á tego nikomu innemu nie powiádał/ gdyż częstokroć ludźie vporni y nie rozumni/ nie pewnymi á fałszywymi nowinámi trwożą sie/ y do czego wielkiego á złego pochop biorą/ o rzeczách nawiętszych rady szperáią/ iáko do tego doszło. CezWargFranc 139. Mistrz ocknąwszy przez to widzenie krzyżá pośilony/ odmienił postánowienie/ y w Zakonie żywotá dokończył chwálebnie. ZwierPrzykład 68. Chwálébnié/ z pochwałą/ Gloriose triumphare. Laudabiliter viuere. Kn 74. Tey Náuki chwalebnie vżyiesz do ordynowánia szerokośći y długośći budynkow, bez vszczerbku plácu w takowym obwodźie, iáko szerzey Architekt wywiedźie ná swoim mieyscu ẃ ostátniey swoiey Zábáwie. SolGeom I 221. Chwalebniej dywizyja Czarnieckiego halzacka gościła w Litwie, bo odważnym sercem naprzód pod Brześć podstąpiwszy i tam z Sapiehą, wojewodą wileńskim i hetmanem litewskim, złączywszy się, wprawdzie praesidium tamtemu i ludziom moskieskim tam będącym pokój dali, ale z okolicznych miast i wsiów Moskwę wypędziwszy, dalej na wiosnę pospołu z litewskim wojskiem postąpili, a podufałą swoich wojsk na zniesienie nieprzyjaciela koniunkcyją przysiągszy, siła, gdzie się kolwiek obróciło wespół z wojskiem litewskim dokazywało. JemPam 277. Tenże Papież Ludwiká Krolá/ przećiw Albigensom záchęcał/ ktory też z tym się chwalebnie oświadczał/ że wolał szwánk iáki w Krolestwie odniesć/ niż żeby iáki miáłá ponieść Wiárá Kátolicka od Heretykow zá swoim zániedbániem. KwiatDzieje 53. Była to wielka bardzo krwawa i długa batalia, w któréj chwalebnie stawał generał Flemming wojsk saxońskich, generał lejtnant Dykier szwedzki postrzelony. ZawiszaPam 302. To jest, do przywileju i klejnotu szlachectwa należy nie tylko urodzić się zacnie, ale i żyć takowymże sposobem, cnotliwie i chwalebnie. MałpaCzłow 191. Wiesz W. Pan, iako iuż od kilkunastu lat y w koronnym chwalebnie dosługuie śię Woysku. KonSRoz 13. Te ewenta ktore máią według nátury konnexyą, álbo według Boskiey dyspozycyi z luminarzámi Niebieskimi álbo z ich obrotámi, nieomylnie y chwalebnie przepowiedziane być mogą: byle w formowániu tákich prognostykow, reguły Astronomiczne doskonále záchowáne były. BystrzInfAstrol 19. Chwalebnie, adv. z pochwałą. auf eine rühmliche Weise. loüablement; d’une manière loüable. T III 128. WZwysz położony Ferdynand Oycem był Ferdynanda III. Dziadem Leopolda pobożnego i wielkiego, Pradziadem dziś szczęśliwie i iak naychwalebniey panuiącey Cesarzowy naszey i Królowy Teressy, ci są naybliżsi Dziedzicy i Następcy Ferdynanda II. i do tych testament iego ściąga się. JezuiciPos 94.

a) ironicznie »w sposób nie zasługujący na pochwałę«: Atoż tak pięknie, tak chwalebnie i wewnątrz, i zewnątrz nierządem kwitniemy. KonSSpos 160.

2. »w odniesieniu do Boga: w sposób zasługujący na uwielbienie«: Pokázuie się też tám rząd / álbo zgromádzenie zwierzchnośći: ponieważ moc onę szátáńską / o ktorey nápisano / iż niemász mocy żadney ná źiemi / ktoraby się iey porownáć miáłá: Pan nász IEZVS CHRYSTVS chwalebnie zwyćiężył / y pod się podbił / przez szubienicę krzyżową; á śmierć vmieráiąc zepsował. BonawŚwPochod 102. Ktorzy bowiem tu bárźiey vnizeni byli/ chwalebniey sie tám z Chrystusem weselą/ obfitszą biorąc poćiechę. ZwierPrzykład 149. Rodźi się mowię iák znowu Dobrotliwy Pan Zbáwiciel nász, kiedy pobywszy trzy dni w grobie, stąpiwszy do Piekłow, y z tam tąd dusze SS. Oycow, ktorzy przed Męką iego Naydroższą iásnośći Boskiey oglądáć nie mogli, wybáwiwszy, dziś á to iuż nader szczęsliwie, chwalebnie y wesoło od smierći do żywotá wraca się z Zmartwych powstáie surrexit, przypátrowáliśmy się tęmi dniámi żałosnym okiem boleiącemu, przypátrzmy się dziś wesołym zmartwych wstałemu, á co za pożytki nam przynosi chwalebne zmartwychwstanie iego; z dálszey mowy zrozumiemy. SzembekSKaz Av. Choć tu nieraz nie karzesz złych, a dobrym nie nagrodzisz; wszak przydzie dzień liczby, gdzie tych, co złosć broią, wygładzisz, tam się w Twey sprawiedliwosci, y w odpłacie serc skrytosci, naychwalebniey obiawisz. GusovZbiór 36.

3. »pochwalnie«: A Romaná S. żesmy nań nápádli tymi słowy chwálebnie wspominá Kośćioł 22. dniá Máiá. WęgrzPosag 21. Wspominał to, iako upadaiącą nie raz Rzeczpospolitą, mądremi radami podparł, y utwierdźił; wspominał y to, iako w Rycerskich dźiełach doświadczonym był Kawalerem; iako na woynie świeżo z Anglią mianą, mężnie sie stawił, y wiele pięknych rzeczy dokazał; zgoła tak chwalebnie o nim mowił Witelliusz, że mową swoią słuchaiących, y Pańskie zmiękczył serce. AmelJabłSWTacyt 98. Że mi jednak lżej o jednym umarłym nieśmiertelnym pamięci godnym niż o wielu żyjących, nieskończonych pochwał godnych, chwalebnie mówić, wolę zażyć słów, którymi Rzym kardynałowi Alcjatowi aplauz pamiętny czynił: „virtute vixit, exemplo vivit, memoria vivet” żył w cnocie, żyje w przykładzie, będzie żył w pamięci. MatDiar 495.

CHWALEBNO, CHWALEBNIE
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

»jest godne pochwały«: Miłość twoiá Boże moy nie szuka niwczym/ áni śiebie/ áni swego własnego/ áni co iey sámey/ ále co innym wszytkim spolnie dobrego i pożytecznego iest: i ia nic swego prywatnego szukáć nigdy nie chcę/ ále tylko tego/ co też innym pożyteczno/ á tobie Bogu nászemu chwalebno i przyiemno iest/ żeby tobie wszytko stworzenie cześć i chwałę powinną oddawáło/ woli twoiey się zupełnie poddawáło/ á do zbáwienia i żywotá wiecznego iáko naygęśćiey przychodźiło. DrużbDroga 361. Czwarte Monitum. Zeby pomiárkowány, y zdrowym rozumem nieprzyjemny y szkodliwy innych znośić dyskurs, Boć chwalebniey jest uszczypliwemu dyssymulowáć słowu, niżeli uwiodszy śię niećierpliwośćią odpor dawáć, według zdrowego Plátoná remedium: Curare noli, si quis te laesit, et omne, vulnus curâsti. BystrzPol I7v. Miłość ku prawdzie, powiedział, na złe ći się w prawdzie przydała, i życzyłbym, żeby śię to nie było stało, lecz zawsze przecież chwalebniey swoie zdanie śmiało opowiedzieć, niż mowić z czołgaiącą śię i niewolniczą boiaźliwośćią. GelPrzyp 175. Człowiek niepowinien być ganionym za to, że śię stara do nich przyść, ieśli ma w sobie przymioty zdolne do zadość uczynienia swemu urzędowi, gdyż chwalebno iest, iść drogą prostą ktora do nich prowadźi, to prawda że rzecz trudna iest starać śię o godność Kośćielną, w nagrodę swoich prac y zasług, ażeby śię przy tym cokolwiek nie przymieszało pychy; Ale coż czynić, nayczystsze serce ludzkie ma iednak zakrytą iakąkolwiek sobie przyzwoitą ułomność, ale ambicya ufundowana na prawdźiwych zasługach, nie ma nic w sobie nagannego, á iako iest rzecz świętokracka przychodzić do tego poświęconego urzędu przez srzodki niegodźiwe, tak chwalebno iest przez drogi proste, y sprawiedliwe. NobRudSzkoła 318. Wprawdzieć my tych nauk, które kwitną w Konwiktach, nieganiemy, ale to tylko mówiemy: czylibyto niechwalebniey, czy niepożyteczniey dla całey Oyczyzny było, gdyby tego wszystkiego w publicznych Szkołach uczono? CzacFSkarga 14 nlb. Gdy tedy y Náuczycielow powinność, y Uczniow stán wyciągá, aby ktorzy ná uczciwe nápomnienia nie dbaią, ostrzeyszemi słowy, surowszym zacięciem karani byli, tudzież gdy łátwiey, miley y chwalebniey iest dlá Náuczycielow uczyć młodych, iak karać. PawluśUwagi 11. Jeźli w Kraiu iest drożyzna, niepuszczać się na ślepo, chyba za oczywistym dowodem znacznego zysku; częstokroć się w tedy lepiey przeda u siebie, i daleko chwalebniey iest, chociaż z mnieyszym zyskiem, wspierać potrzebuiących kraiowych, iak zostawuiąc ich w niedostatku, dla chciwości zysku, wywozić cudzym. KlukRośl 272.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]