Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »godny pochwały«: Bo więcej do tego śmiałości, aniż rozumu potrzeba, który przez się zawsze tego broni i nachwalebniejszych rzeczy tumultem dochodzić nie każe, gdyż niem i sam autor nie zawsze władać może i rychlej złych przykładów naczyni, aniż co dobrego sprawi. DyskZacCz II 385. Wm. naszemu m. panu przyznać się to musi, jakoż chętnie przyznawamy, żeś w tym przeszłym zaciągu z więtszym niż siła inszych baczeniem, z więtszym w zabieganiu rozlania krwie staraniem, i z więtszym słowa (jm. p. wojewodzie krakowskiemu przy witaniu K. J. M. pod Janowcem) dotrzymaniem, tudzież też z niektórymi inszymi chwalebnymi postępki popisać się raczył. AktaPozn I/1 346. Ná ostátek sámym tylko cżásem/ drugie ią przeszły/ lecż oná wszytkie insze godnośćia swą celowáć będźie: Y wszytkich ich chwalebne przeszłe postepki/ nic inszego/ iedno Prognosticon o iey naychwalebnieyszych były. JudCerem D. Dwá z nich nie długo żyiąc/ po chwalebney odmiánie/ zá wezwániem Páńskim z tego światá poszli. ZwierPrzykład 251. Acz mu blask onej tarczy tylko trzykroć służył, Trzykroć go tylko i to w wielkiem gwałcie użył; Pierwsze dwa razy, kiedy z rozkosznego kraju Do chwalebniejszego się wracał obyczaju; Trzeci raz, kiedy między morskiemi wodami Sroga ryba głodnemi groziła zębami, Co już, już piękną dziewkę nagą pożreć miała, Co mu to, wyzwolona, zaś tak źle oddała. ArKochOrlCz II 190. Chwálébny/ Laudabilis […] Laude dignus […] Celebrandus, gloriosus […] Inclytus […]. Kn 74. Otoczył náostátek ten Kośćioł czułośćią Vigilantiâ: gdy złotą práwie/ y w chwalebnych rádách swoich wyborną/ y Rzeczypospolitey pożyteczną/ Kośćiołowi czuyną y ostrożną był głową. WojszOr 72. Ja na głowę Jej kładę chwalebny w Parnasie wieniec, któregom się wić uczył w Czarnolasie. WieszczArchGur 64. O, jako chwalebne jest królestwo, w którym z Tobą, Panie, królują wszyscy święci, odziani światłem jako szatą, mając na głowach swych koronę z kamienia drogiego! BolesEcho 102. To była chwalebna y wielka wiktoryia. PasPam 108v. Wszechmocne Siły Takie chwalebne zwycięstwa zdarzyły. PasPam 111. Dotrzy[muiesz] woysku parolu [...] ktora cnota w kozdym Człowieku chwalebna iest. PasPam 144. A Thezeusza za co pisma wspominaią I takie mu chwalebne Aenkomia [pochwały] daią. PasPam 275. Wbiiáią im to cáłe w głowę/ że niemász męczeństwá chwalebnieyszego/ iáko vmrzeć od własney ręki/ álbo z roskázánia Cesárzá Tureckiego/ y że ći prosto do niebá idą/ ktorych to szczęśćie potyká. RicWielJMon 9. Ale też y to rozumiem/ żeby byłá rzecz chwalebnieysza Chrześćiáństwu/ y pożytecznieysza Chrześćiánom/ nigdy się do pierwszego nie rzucáć/ áni o drugim powątpiwáć. RicWielJMon 122. [...] Dla zbáwienia człowieká, gdy na świát przychodźił Z czystey Pánny Máryey człowiekiem się zrodźił, Y mięszkał między ludźmi, y poległ surowie Ná krzyżu śmierći zá nas niewdźięcznych sług zdrowie, Przez ktorą potępienie pierwsze skássowáne Z występkiem iest, á bramy zátárásowáne Do niebá są otworem, gdźie ludzką wprowádźił Náturę, y na thronie chwalebnem posádźił[...]. DamKuligKról 174. Nie maią wyzuć tego Inspektora Przez chwalebnieyszy zwrot do Sukcessora? ChrośKon 103. Niemász rzeczy ozdobnieyszey, niemász chwalebnieyszey iáko mieć experientią rożney Fortuny. AndPiekBoh 92. Tákli ćię więcey stą miast opasana, Widźieć nie będę Kreto ukochána: Kreto chwalebna Iowiszá połogiem, Gdźie się zrodźiwszy człekiem, został Bogiem. OvChrośRoz 133. Po trzecim tedy y iuz ostatnim naychwalebnieyszym tryumfem Pompeiuszowym walny sie Seym strone pospolitego dobra postanowienia y utwierdzenia w Rzymie odprawował. SzołHist 5 [spr.]. Jakoby to wszytko imieniowi samemu służyć miało, co cnocie, zasługom i chwalebnym należy przymiotom. MałpaCzłow 176. Skromność i pomiarkowanie wszelakich pasyi szlachcicowi są przyzwoite, bo przy tej pyska nikt nie zaparagrafuje i krwi zacność na zażycie chwalebniejsze według powołania i potrzeby ojczyzny konserwuje się. MałpaCzłow 184. Zgoła wszytko ogółem, co się tu partykularnie podzielić może albo ma się in ordine do sposobów życia chwalebnego, miała młódź szlachecka u dworów panów swoich przezacnych. MałpaCzłow 276. Odpowiedźiáł Aryámen: nie nie, piękná Amestrys, Káwaler nie godźien być kochány, ieżeli tá słabość o ktorey mowisz może umnieyszyć estymy w sercu iego, bo miłość iednostayná y wierná nie może się názywáć słábośćią, ále áfektem chwálebnym. ScudZawiszHist E3v. A to rzeczpospolita Janowi Zamojskiemu kanclerzowi i hetmanowi, za jego niewysławione dzieła in hereditaria bona przez konstytucyą 1588 r. obróciła; i tak casu fortuito owe nicznaczne i mniéj wiadome miejsce stało się tak szczęśliwe, że tam o tak wielkiém, w potomne wieki chwalebném dziele consultum było. OtwFDziejeCzech 242. Z tego téż najchwalebniejszy i godny pamięci ten sejm, że na nim korrektura trybunału koronnego stanęła i wiele inszych potrzebnych rzeczy w publicznych materyach postanowiono. OtwFDziejeCzech 349. Nie stąd chwała domowi, że szlachcic w pierzynie Snem się śmierci zagrzebie, lecz w Marsa perzynie Spłonie najchwalebniejsze jako Phoenix życie Wzbudzając się z popiołów, a swoich sowicie Zasczycając następców, że mieli takiego Przodka w domu, iż nigdy nie podał pod tego Tyłu nieprzyjaciołom, lecz kochał ojczyznę, Więc zbierał z pola Marsa żniwa chwały żyzne. ZarzLudzRzecz 176. Zyie do tąd ieszcze w pamięciach naszych y zyć będzie, bo go chwalebne dzieła niesmiertelnym uczyniły. UrfeRubJanAwan 7 nlb. Atoli nietrzeba z obcych Statystow záciągáć reguł trybu woiennego. Być niemogą chwalebnieysze, iáko Artykuły woienne dla woyska Polskiego opisane przez konstytucyą roku 1609. BystrzInfStat N2v. Woina czyli pokoi chwalebnieyszy? BystrzInfStat M3v. BOG sam chwalebnym świádectwem tey sławy popierá, kiedy Moyżeszá chwali, że się wyuczył wszystkiey Egypcyánow mądrośći. RolJabłJADziej 99. Ty Iaśnie Wielmożny KORABITO, chwalebnieyszą w Swiecie uczynisz akcyą, gdy Twoią NAWA po Swiata tego żegluiąc Morzu, iák po Neptuná elemencie sam będźiesż Peregrinus, á gdźiekolwiek stániesz Rayskie z siebie káżdemu uczynisz delicye: dla Literatow Twoią uczoną Głową, y memi lichemi ATENAMI wykwitniesz ut Paradisus, wszędzie áttákuiąc ignorantiam. ChmielAteny II 5. W tey potrzebie znaczny ow Inflantczyk Kobbe od Meynarda nawrocony, stawiwszy śię mężnie przećiw niewiernym, chwalebną śmierćią prawowierny statek ukoronował. HylInf 11. Co jednak najchwalebniejszego w tym monarsze było, to to, że gdy kto z cudzoziemców tam do niego przybył, ile z Francji, wraz mu rad solennie będąc, jako z tej nacji sam, i inne języki umiejąc w doskonałości, odradzał, by żaden ź nich dróg do zbawienia duszy śliskich mahometaństwa się nie chwytał. RadziwHDiar 101. U Spartanow albo Lacedemonczykow, iż Ktezyfon, chlubił się, że dżień cały mowić potrafi, wypędzony z Senatu, Teste Plutarcho; gdzie mało mowić, a wiele czynić za rzecz chwalebną poczytano. ChmielAteny1755 I 349. I iakby barzo przedni Panowie zazdrośćili wielom podłym i niewsławionym ludziom, gdyby tę nadgrodę znali, ktorą tymże ludziom wspomnienie ich chwalebnych skutkow, i dobrych uczynkow darować zwykło. GelPrzyp 36. Tać to iest miłość złączona z zbawienną boiaźnią, wiarą oświecona, y ożywiona nadzieią, ktora iest cnotą własną prawdziwego Chrześcianina, y ktora Iego iest przymiotem partykularnym, przymiotem nieskończenie nad wszystkie inne chwalebnieyszym, y ktory sam ieden będąc godnie piastowany, może nam przysposobić szczęśliwość doskonałą. AkDziec 64. Im to jest dla każdego szlachcica polskiego przywilej rwania sejmów potrzebny, aby swoje łatwiej przez tylu posłów wyrabiać czy nasze psować interessa mogli, ale szlachcicowi żadnemu, ale szlacheckiemu naszemu cale nie jest potrzebny stanowi ani niezliczonym dobrym Panom polskim, szczerze i dobrze Ojczyźnie życzącym, tym, którzy swoje interessa godziwszą i chwalebniejszą zwykli drogą wyrabiać, a inaczej nie rwaniem lub tamowaniem sejmików i sejmów i moc swoję, i swój kredyt zaszczycać: boć cale niewiele na to rozumu, potencyi i mocy, żeby zerwać sejm czy sejmik, potrzeba. KonSSpos 193. Najjaśniejsza Pani Nasza Miłościwa, gdy najchwalebniejszych cnót jesteś wzorem, całemu przykładem światu, a w najjaśniejszym potomstwie swoim uszczęśliwiona, ozdobą jesteś królestw, teraźniejszego i potomnego delicje wieku, przez co najdoskonalszą będąc sama przez się sławą, wszystkie istotą swoją ziemskie przewyższasz pochwały. MatDiar 226. Jeżeli albowiem inne Narody ten nieoszacowany Filozofii skarb własnym opisuią ięzykiem, czemuż y my chwalebnego ich w tey mierze nie mamy naśladować przykładu? ChróśSFizyka 9. Chwalebny, chwały godźien. lebenswürdig. loüable, glorieux; digne de loüanges. T III 128. Publiczny niewstyd, i zdrady, podstępki i oszukania, iawne krzywdy i zdzierstwa, iakoby naychwalebnieysze cnoty, miedzy nami tryumfuią: nie daie nad nieprzyiacioły zwycięstwa, bośmy miedzy sobą nie zgodni, i stokroć barziey ieden drugiego, aniżeli nieprzyiacioł naszych, nienawidziemy. KryszStat 150. SWoie czy tłómaczone Xięgi wydaiący, iák tylko pierwszą do tey chwalebney roboty sciągneli rękę, za obowiązuiące siebie zaraz przyieli práwo, położyć ná ich czele przemowę, którąby u Czytelników rzeczy swoiey iákąś iednali zaletę, á dla uwárowania się nudzącey tęschnoty powabne przydali fárby. GiecyZiem 11 nlb. Ten ktory się w tłum miesza dla tego, aby zadość ucżynił chwalebney poznania ludzi ciekawości, korzysta w pośrod zgiełku z osobności bardziey niżeli Amant, łakomiec, lub dumny; tych albowiem wśrod nayskrytszego kąta ciżba starań, uciskow y utrapienia dopędza. Monitor 24.

2. »godny uwielbienia«: Zátym káżdy z nich wźiąwszy nachwalebnieysze imię IEZVS w serce y w vstá swe/ chorągwi swey naprzod trzemá sty koni/ ktore Ie[g]o M. Pan Wincenty Woyná Porucżnik Ie[g]o M. Páná Hetmánow przywodźił/ potkáć sie roskazał [...]. NowinyInfl A3v. Chcę tedy ábyś nachwálebnieyszą Matkę Bożą/ Pánnę Maryą pięćdźieśiąt kroć nákáżdy dźień pozdrawiał. ZwierPrzykład 196. Vważćie wszyscy Chrzesćiánie/ ktoremu Pánu grzesznicy są poddáni/ y kogo opuśćili/ to iest/ Boga nachwalebnieyszego/ nád ktorego niemasz nic wyższego/ nic zacnieyszego/ nic lepszego. ZwierPrzykład 227. Drugi [jarmark] ná Swięto Náwiedzenia/ Nachwálebnieyszey Pánny Máryey /ná mieyscu Iármárku Hersfordzkiego: ktory był zwykł bywáć ná święty Iákub. GostSpos 96. O niezmierzona ludzkości, o cnoto nieskończona, o tak chwalebni książęta, miłośnicy cnoty tak, iż się dziwuję, ale więcy się dziwuję tobie, calwarte, a barziej jeszcze tobie, indzinieru, któryś jest ozdobiony w imię, a nie w dowcip. AquaPrax 98. Wzywałem PAná chwalebnego/ á od nieprzyjaćioł mojich byłem wybáwiony. BG Ps 558. W Niedźielę Zmartwychwstánie chwalebne rospámiętywáłá/ pozdrawiáiąc iego święte rány y członki. OkolNiebo 77. Patrz, najchwalebniejszy Ojcze, na ukochanego Syna poszarpane członki, a wspomni łaskawie na mię, czym jestem. BolesEcho 143. O najchwalebniejsza Boża Rodzicielko, Przeczysta zawsze Panno MARYJA, która jesteś słodkości przedziwnej pełna, tak iż jej pojąć i wypowiedzieć ludzka sieła nie może! BolesEcho 145. A teraz chwalebni Tumulanci w wiekuistą zabrawszy sie kompaniią zegnaią przez mnie Woysko wszystko. PasPam 87. Y raczey chciey się przychylic do tego Abysmy za cię Pana Naywyzszego Tu na tym mieyscu Chwalebnym błagáli Gdy mu Ofiary, będziem oddawali. OblJasGór 168v. Plotki to Pánie, Rzymy, Páryże, Cárogrody, Káiry, Eskuryały, Deluwri, ále u mnie naychwalebnieysze iest Bethleem. MłodzKaz IV/349. Iam ci wprawdzie tobie z naychwalebnieyszemi Camillami Metellami Scipionami y innemi naysławnieyszemi Rzymskiemi Wodzami, po zwycięzonych od ciebie nie ktorych podłych y słabych Narodach Sczęsliwie w Rzymie tryumfowac zyczył [...]. SzołHist 14. [...] Bogu Chwalebnemu, swemu Patronowi Wystawił te Tablice, Woyciech Woyciechowi, Marzeczki Niegdy Burmistrz, zasłuzony dobrze Kosciołowi y Miastu [...]. KomonDziej 169. Coż ma niebo coby się w tobie nie nálázło, o chwalebny przybytku między ludźmi Boski! tabernaculum Dei cum hominibus: co ma niebo, coby się w tobie nie nálazło? PiskorKaz 801. Niewiásty między wszystkiemi nieználázłem, ktoraby od wszelkiego grzechu wolna była, przynáymniey pierworodnego álboli y powszedniego. Excypuie się od tego nayczystsza y naychwalebnieysza Marya. BystrzInfGeogr A4v.

a) »o Chrystusie zmartwychwstałym: uwielbiony«: Dwudźiesty szosty dźień/ niech ći presentuie wesele y radość gdy zmártwychwstałego/ y chwalebnego Syna swego tá pánná oglądała [...]. BanHist 182.

3. »wyrażający pochwałę«: Y z tey miáry, gdy będźiesz v własnych chowány W łásce Bogow, będźiesz ták świátu záwołány, Ze ćie wszyscy będą czćić chwalebnemi głosy, Wynaszáiąc twą zacność pod sáme niebiosy [...]. DamKuligKról 182. To we wszystkich rzeczach przyznawać trzeba, á osobliwie naychwalebnieyszą piosnkę śpiewać, że dał rozum, poznanie rzeczy, i moc do zażywania wszystkiego. KryszStat 253.