Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: CIEŚNINA, CIAŚNINA

Słowniki:
SXVI (cieśnina), T (cieśnina), L (cieśnina, ciaśnina; XVIII), SWil (ciaśnina, cieśnina), SW (cieśnina, ciaśnina), SJP (cieśnina) notują
SStp, Kn nie notują

Formy: lp M. cieśnina // ciaśnina; D. cieśniny // ciaśniny; B. cieśninę // ciaśninę; N. cieśniną; Ms. cieśninie // ciaśninie; ~ lm M. cieśniny // ciaśniny; B. cieśniny // ciaśniny; N. cieśninami; Ms. cieśninach

Znaczenia:

1. »wąskie, ciasne miejsce«: Tam, lubo miejsce nieprzyjacielowi przychylniejsze było, i niewarowne obozu stanowisko, aby się go jednak z miasta wywabić mogło było, czekaliśmy go kilka dni w szyku, jakoż się dał wywieść; ale przy leśnych cieśninach i fortelach jeno, które szkodliwe nam były, nie godziło się krwią szczupłego wojska rozrzutnie szafować. RadziwKSprawy 96. Cieśnina [...] 2) w ćieśninie napadł na nieprzyiaćiela. T III 145. P[ytanie]. Co iest Wiatr? O[dpowiedź]. Jest powietrze w cieśninach iakowych naprzykład między gorami przytłumione z impetem wybuchaiące ná rożne części świata i inne powietrza wzruszaiące. IwanZeb 113. W dętych zaś narzędziach w tym sztuka, aby powietrze do rozmaitego kołysania się, y ruchu przywieść, albo za pomocą ięzyczka w pośrod narzędzia kołyszącego się, albo tylko powietrze same z potrzebną szypkością przez ciaśninę narzędzia, y iego dziurek do wyniścia z odbiiania się, a przez to do pewnych kołysania się podług umiarkowania ruchu palcow, przywodząc. LisikFizyka 338. WIem wszystko... Bym był raczey legł w grobu cieśninie! Niż widział iak Oyczyzna z rąk synowskich zginie. WybicZyg 10. Nieukrył przed Nim trudności, które tam były do przebycia, chciawszy po nieprzyiacielsku wkroczyć w te ciaśniny, między któremi tysiąc Ludu, mogli bespiecznie wstrzymać tak liczne woysko, iakie Gengisa było. WybKor 41. Zaledwiem wyszedł z ciaśniny która przedziela prowincye Perskie z Usbekiem, uyrzałem się w równinach Korossanu: zdało mi się zaraz żem był na świat nowy przeniesiony i wszystko mię na nim dziwiło, lecz okolice wesołe, ale mało co odmienne które w oczach moich stawały wkrótce mię znudziły. PotJPodróż 44. Korynt położony na ciaśninie ziemi między dwoma morzami, naysławnieyszy był w Grecyi z tey miary. PiramFurgDyk 204.

2. »naturalne zwężenie łączące dwa rozległe zbiorniki wodne: oceany, morza«: Stamtąd ku jednej pędem puścił się krainie, Zyzery, u Zybelty co leży w ciaśninie Albo u Zybeltery, bo ją przezywają Dwoistemi imiony ci, co tam jeżdżają. ArKochOrlCz II 406. Co iest Geografia Naturalna? Jest opisanie proste ziemi y wody ze względem na podział, ktory sama natura uczyniła na globie abo kuli ziemnowodney: na ląd, morze, góry, wyspy, pułwyspy, cieśniny etc. WyrwGeog 2. Odnogi morskie iedne są własne, ktore cieśniną abo wąskim przesmykiem z Oceanu wypływaią, a potym się rozszerzaią [...]. WyrwGeog 14. Zima zaczeła się pierwszego Października y co raz pomnażała się, aż do Lutego. Morze czarne, y cieśnina zamarzły na 100 mil, aż do uyścia rzeki Dunaiu, lod był gruby na łokci 30, a na drugie łokci 30 okryty był śniegiem. BohJProg II 36. 28 Lipca, Tenze [Jacob Le Maire] z Flotą swoią przeszedłszy ciasninę od swego imienia nazwaną, gdy był na głębinie 29 minut; okręt tak mocno był strzęśniony, iż maytkow wyrzucało z łóżek. Morze w tym mieyscu nie zgruntowane. BohJProg II 102. Ciasnina albo Przesmyk nazywa się to mieysce, ktorędy iakoby ciasnemi drzwiami Morze do morza przechodzi, tak naprzykład Gibraltar, Sund, etc. SzybAtlas 26. Pod tytułem Kanady rozumiem te wszystkie kraie, ktore rozciągaią się na pułnoc aż do cieśniny Hudson. ŁadSGramGeo_II 93. Za temi cieśninami, widać piękną Wyspę bez nazwiska, naprzeciwko wsi Lantu na prawym brzegu rzeki leżącą. HarpeWróbHist 103.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ cieśnina morska: ćieśnina morska. Meer-Enge. un Bosphore, détroit, bras de mer. T III 146. Insi zaś Bracia namienionych, przez cieśninę Morską (ieżeli na ten czas była) na tę stronę przeprawili się ku Europie. KleczPocz 7. Co iest cieśnina morska? Cieśnina morska abo przesmyk iest kanał ciasny łączący dwa morza z sobą. abo iednego morza dwie części, takie cieśniny są: Zund, morza ciasne między Francyą y Anglią, między Hiszpanią y Afryką, Eurip między wyspą Negrepontem y Liwadyą. WyrwGeog 14. Morza Europeyskie nazywaią się te, ktore oblewaią Kraie Europy wokoło. Są zaś te: Naprzod obszerne Morza o ktorycheśmy zwyż mowili: potem pomnieysze morza, odnogi iego, y ciaśniny morskie [...]. SzybAtlas 25. P[ytanie]. Jakie są granice Wielkiey Brytannii, y iaka iey iest długość y szerokość? O[dpowiedź]. Dwie te wielkie wyspy na Wschod są oblane [...] Morzem Połnocnym. Na Południe [...] Morzem nazwanym la Manche y ma ciasninę morską Kale. SzybAtlas 85.