Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »będący wynikiem zjawiska nadzwyczajnego«: Owoż sam macie drzewo to cudowne/ Ach znać ie dobrze po samym poyźrzeniu/ Iako dorodne y iako smukowne. TwarSDaf 79. Cudowną to Bog dał Narodowi naszemu Victoryią. A naybardziey ztey okazyiey Cudowną ze się y bronić Zapomnieli [sc. Turcy]. PasPam 246. Rzekł [Eliasz] Jey [wdowie], aby chleb upiekła mu mały, Przepowiedaiąc że iey będą trwały, Mąka z oliwą, że ich nie ubędzie [...] wdowa z tey nowiny Cudowney rada, ktora choć z krainy Bałwochwalnikow, na ulgę sie sili Proroka, co mu żydzi odmowili. Tak ten ochotny postępek tey wdowy, Znaczył Poganow w przyszłey Chrystusowey Wierze, a opak żydostwo niewierne. FontNLeszczHist 329.

2. »sprawiający cuda; mający charakter cudu«: Y obyczáiem cudownym/ V wszech ludzi niepodobnym: Smierć nań pászczekę rozdárłá/ Iákoby go iuż pożárła. NowinyDymitra B. PORASZKA CVDOWNA VVOYSKA MOSKIEVVSKIEGO V STOLICE PO SCZĘSLIVVYM ODIECHANIV K. I. M. przez Zołnierzá támze będącego y ná rátunek od Krolá Iego Mośći poslánego otrzymána. HofmańPor A. 16 Martii wielką klęskę król polski miał w ludziach i splendorach przez pożar północny w Piotrowinie, gdzie cudowny jakiś ogień razem stodoły opanował tak, iż niepodobna była rzecz ratować się samym, nie tylko rzeczy bronić. ZawiszaPam 228. Tak iáko gdy zá Jozuego stánęło słońce y Xiężyc, gdy zá Ezechiasza dziesiącią liniami się cofnęło słońce: gdy przy męce Chrystusowey Xiężyca y słońca razem było zaćmienie, to ewenta lubo z istoty náturalne, przecież z okoliczności były cudowne. BystrzInfAstron N3. W Kościele tamecznym O. O. Augustynianinow [...] nazwanym CAPOCAVANA iest Krucyfix Cudowny. ChmielAteny II 28.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ cudowny obraz »słynący cudami«: Po południu znowu byliśmy w kościele i wzięliśmy od księdza superiora tamecznego [Feliksa Mierczyńskiego] benedykcyje przy obrazie cudownym Matki Boskiej. ChrapDiar II 434. Przyiechalismy tedy do Olszowki Ipso Die Festi Beatissimae Mariae Virginis [w samo święto Najświętszej Marii Pany] zazywszy Nabozenstwa u oBrazu Cudownego N.Pany. PasPam 221v-222.

3. »zachwycający; zadziwiający«: Są y insze [sc. ryby] cudowne bardzo. PasPam 65. Bywało ięno stanąc spokoynie a poiazdami nierobic to się rozmaitego napatrzył Stworzęnia, rozmaitey gadziny y zwierzow morskich, Cudownych ryb. PasPam 65v. Zeszło się ludzi kupa y na koniach poziezdzało na owo tak cudowne Spectaculum. PasPam 189. Za pałacem fontanny misterne a prawie cudowne, wciąż wielkiego podworza, pierwsza we środku: atlas świat dźwigający, grota nad nim wielka. ZawiszaPam 93. W. Włádysław Bernárdyn wielki Dewot JEZUSA y MARYI, leży w Wárszawie cudowny u S. Anny. ChmielAteny II 416.

CUDOWNA
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

»jest zadziwiające«: Iesli cud wielki/ odmiáná własna/ gdy człowiek z pomocą Bożą/ z źiemie niebem się sstáie; á coż odmienić drugiego/ iuż to cudownieysza: ábowiem sercá cudze nie są w mocy nászey. BirkOboz 60. To cudowna że kiedy mi zbudowano Chłodnik przed Namiotem, zbrzezowego Chrostu zaraz w ten że dzień począł sobie robić gniazdo Trznadel u samych drzwi mego Namiotu. PasPam 87v. I to cudowna co się pod Tolossą stáło: Był tám Kośćioł Przenayświętszey Pánny w ktorym się ná śćiánách iásne Krzyże większe i máłe pokazowáły przez dni piętnaśćie/ á wnet z oczu zniknęły/ co ludu wiele widźiáło. KwiatDzieje 24. A co iest naycudownieyszá to, że dawni Egipcyanie umieli kopać y w gorach kanáły, gdzie wodę z Nilu sprowadzali w czasie roźlaniá y powodźi, zkąd potym spuszczáli kolumny, Obeliski, Statuy, ná tratwach wielkich do miary ciężaru, áby ie do dolnego sprowadzić Egyptu. RolJabłJADziej 62.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]