Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »należący do kogoś innego, dotyczący spraw kogoś innego«: Gdy bym iabył Męrzęm tamtey Zony [...] z Nalazł że by ia nacię Sposobu że bym z Ciebie uczynił Prawdziwego kapłona [...] co się to z Cudzemi delektuiesz drobiaszczkami. PasPam 193-193v. Iuz nie na Swoim koniu siedzę bom go stracił y musiałęm na cudzego w Siadać. PasPam 239. Ktorzy we czwartek cudze głowy Siągali, swoiey przed Szab[lą] Polską a Sobotę umknąc niemogli. PasPam 266. Chłopi moii prawie iak darmo przychodzili co mi iuz byli Cudzy porobili co potrzeba. PasPam 280v. Nawet pierzcień ktory mi była dała Zona na Zmowę oddłęm żeby przy mnie nic nieprzysycgało Cudzego. PasPam 283. Ty dla cudzych interesow uschniesz zdrowie stracisz. PasPam 283. Maiąc swego dosyc chciwe na Cudze zbiory zaostrzyli appetyty. PasPam 284. Dorwawszy w minucyach drew rąbania czasu, Posłał chłopow gospodarz do cudzego lasu. Tam, skoro im siekiery zabrano i wozy, Prosto na astrologow swoję winę włoży, Że poki bez aspektow brał drwa z tegoż boru, Nie miał kłopotu, nie miał z sąsiadami sporu. PotFraszBrück I 162.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ wdziać cudzy bot na swoje kopyto »dać się przeciągnąć na czyją stronę, przejść na czyją stronę«: Turecki wiary dowód przez krwie rozlewanie, Wierę by lepszy mieli przybrać chrześcijanie. Pretekstem tylko wiara: nie o to go [tego, kto przegrał w wojnie religijnej] bito, Lecz żeby wdziać cudzy bot na swoje kopyto. PotMorKuk III 266.

2. »obcy, nieznany, cudzoziemski«: Tą Irregularną figurą Miast y zamkow accomoduiących się mieyscu w Holandiey y po cudzych Ziemiach iest barzo wiele. NarArch 5. Uczyniłem Bogu dzięki [...] zato że mię raczył zachowac w dobrym zdrowiu w Cudzey Zięmi. PasPam 78v. Ia zas zem nigdy niebył Pasierbem ale Synem Oyczyzny Matki moiey y bydz nie mogę chocbym chciał Bozem iest ex Nativo [z rodowitej] dawnych Polakow Sangvine [krwi] nie z cudzey ziemie przewozny Szlachcic. PasPam 139v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ cudze pociewać kąty »KĄT«:

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ budowanie na cudzym gruncie: Budowánie ná cudzym gruncié/ Superficies [...] Superficium [...] Superficiaria aedes [...]. Kn 51. ▲ cudzy chłop (sz. zm.): Powrocilismy nazad z Łoznik do Wilna, wtych Łoznikach nie ma więcey nad Siedmiu Chłopow y to cudze. SapADiar 101. Ieżeli memu chłopu byłoby wolno przenieść się do sąmsiada, mogłbym się zapewne spodziewać, że cudzy chłop przy takiey powszechney wolności, przyidzie do mnie na iego mieysce. LeszczStGłos 104.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ w cudze rad zagląda garnki: w cudze rad zagląda garki. er steckt seine Nase in alles. il fourre (met, porte) son nez par tout. T III 364. ◆ w cudze przystroić się piórka »przypisać sobie cudze zasługi«: [...] czy to z nienawiści, czy to z zazdrości, ktora to, quoque alius gaudet, tangitur ipsa bonô, czyli to z chluby prożney, chcąc iako kawka Ezopowa w cudze przystroić się piorka, nie przywłaszczał, tylko Manifestanti, iako genuino et legitimo Authori, Offerendo se respectu praemissorum in casu alicuius exoriundae sibi iniuriae Iure acturum velle. ChmielAteny III 11 nlb. ◆ cudze pocierać kąty:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Nie raz spac bez wieczerzy chodzieł Gdy swoiey nie gotuiąc, kto na cudzą godzieł. PotWoj 174. ● Grzeię co, grzeie, grzał. wärmen. chaufer, échaufer. rączkę w cudzey kieszeni grzeie. er greifet den Leuten in die Schubsäcke. il fourre la main dans la poche d'autrui [...]. T III 432-433. ● Z cudzego koniá/ y śrzod błotá z siáday. RysProv XVII, 3. ● Cudza ráná nie boli. KnAd 109. ● W cudzym domu drwá rąbią/ á do nas wiory lecą. RysProv 82. ● Cudze zá swe vdawáć/ błazeństwo. KnAd 112. ● By nie cudze płátki/ nie miałby kráwiec kárwatki. RysProv I, 7. ● Cudze niészczęście podczás gwoli. KnAd 109. ● Kto cudze nędzé vważy/ lékcey sobié swoie waży. KnAd 457.

CUDZY m
w funkcji rzeczownika

Formy:

Znaczenia:

»rzecz należąca do kogoś innego«: Periander stanowiąc prawa Koryntczykom/ nie kazał był takich ludzi [...] wieszać/ co to cudzego radzi ruszaią/ ale ich tylko na czele kazał piątnować/ aby ich wszyscy znali; iakiego są animuszu y affekcyiey. StarKaz II, 110. Niesmaczna to rzecz cudze wracać licem. PasPam 177v.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]