Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. człowiek; D. człowieka; C. człowiekowi; B. uż. żyw. człowieka; N. człowiekiem; Ms. człowieku

Znaczenia:

1. »istota ludzka«: Rádá Woienna postánowiłá ábdánkowáć Woyská co niepotrzebne/ á zátrzymáć tylko pewne Pułki ná Praesidia Fortec Pogránicznych/ á ná Gwárdyą Krolewską 300. człowieká/ szczegulne Officyery. MerkPol 130. Takis człowiek iako y on tak zołnierz iako y on na nim skora nie z karaczyny iako y na tobie. PasPam 114. Iako Człowiek Ludzki począł mię szczerze prosić że bym u niego odpoczął. PasPam 123v. U tego Człowieka Stary rozum choc Sąm iest młody. PasPam 143v. Dotrzy woysku parolu [...] ktora cnota w kozdym Człowieku chwalebna iest. PasPam 144. Iako człowiekiem tak y iego Fortuną Bog dysponuie. PasPam 150v. Nieobralismy na krolestwo Anioła Tylko Człowieka. PasPam 190v. Kollegowie moi mowią Nie naszego to Woiewodztwa Człowiek. PasPam 244. Natenczas był Praezydentem nie iaki Szumąn Człowiek grzeczny y Rozumny. PasPam 263. Są to prawda bona licita [dobra dozwolone] dobra do czasu Człowiekowi powierzone ale onych według samego trzeba zazywać dawce. PasPam 281v.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ człowiek choleryczny: ▲ człowiek rycerski: W MM Pan iako człowiek Rycerski wielkim na uczyłes się zyć Zołdem. PasPam 223. ▲ prosty człowiek: Prosty człowiek, co trochę rozumu ma, widząc gdzie farby położono, on także takiez położy, maiąc na płotnie iuz wybitą formę i abrys. SekrWyj 46. ▲ chrzescijański człowiek »chrześcijanin«: Sam Bog swemi potwierdza tego słowy Quem amo Castigo [kogo miłuję, tego karcę] Co Nie tylko Chrzescianskiemu Człowiekowi wdziecznym od Boga nalezy tollerować sercem Ale y u samych Poganow osobliwą zawsze miało kosyderacyią. PasPam 149.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Choć ludzi jest gwałt a o człowieka czasem trudno. PasPam 249v.

2. »ktoś; ja; w funkcji podmiotu«: Gdy po bruku w Miescie idą [Dunki] to taki uczynią kołat co nie słychać Kiedy człowiek do Człowieka mowi. PasPam 55. Wszystko było co Człowiek zamyslił trunki dobre osobliwie miody. PasPam 64v. Iuz kosci wsobie człowiek nieczuie od srogiego zturbowania. PasPam 98. Nigdy nietrzeba człowiekowi desperować Choc się nacię trochę za Marszczy Fortuna. PasPam 150v. Po kosciołach zas Gratiarum Actiones [modlitwy dziękczynne] czyniono [...] A w Człowieku prawie Serce usychało. PasPam 277v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ chrześcijański człowiek:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ człowiek rozpuszczonej gęby »człowiek kłótliwy, pyskaty«: Lubo háłásy y roskrwáwienie, z dawná zákazáne, iednák y gołe słowá przymawiáiące, ktoremi rospuszczoney gęby człowiek, pod kształtem nie poskromionych żártow, nátrętliwie drugiemu dorzuca, okazyą (by też nayskromnieyszemu) dáiąc do odpowiedzi y porwánia się broni. FredKon 7-8.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Obraz własny Krolow/ y innych ludzi: przechodzą iáko piáná ná wodzie/ przemiiáią iáko báńki wodne; y stąd ono przysłowie: człowiek báńká. BirkNiedz 33. ● Człowiék nié bydlę. Kn 133. ● Wolna myśl iedná roskosz v człowieká. RysProv 82. ● od przysł.: Iesli każdy człowiek bąbelem iest dáleko więcey iest nim stáry. BirkNagr 37. ● Choć ludzi jest gwałt a o człowieka czasem trudno. PasPam 249v. ● Zawsze nieszczęście za człowiekiem chodzi. PotFraszBrück II 146. ● Wstyd w młodym człowieku Cnotá/ á w stárym Niecnotá. RysProv 86. ● Człowiék nié bydlę/ to iest/ nié ma żyć iák bydlę. KnAd 132. ● Człowiek Boże igrzysko. RysProv I, 10. OpalKSat 59. MorszZWierszeWir I 465. ● Jédná nędzá nié dokuczy: ábo/ niédość ná człowiéká. KnAd 310. ● Kiedy człowiek łąki kosi/ ládá bábá deżdż vprosi. RysProv D4.