W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 28.02.2019
CZERWONY przym.
Warianty fonetyczne: CZERWONY, CZYRWONY
Słowniki:
L, SWil, SW, SJP notują
SStp (czerwony, czyrwiony, czyrwony, czyrzwiony, czyrzwony ), SXVI (?), Kn (?), T (?) nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1606-1608
Formy: lp M. m czerwony; D. m czerwonego; B. m nżyw czerwony; ż czerwoną; Ms. m czerwonym; ż czerwonej; lm M. nmos czerwone; D. czerwonych; B. nmos czerwone; Ms. czerwonych
Znaczenia:
»koloru krwi«: Zwalismy ich Cyganami że to w Czerwonych kilimach była Czeladz. PasPam 53v. Obaczył daleko Towarzysza naszego tylko że w czerwoney Sukni. PasPam 97. Ubrał się iasno a Suknią Czerwoną. PasPam 268v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: babka czerwona: Pierwsza Babká wiélka/ ktorą [babką]czérwoną zowią. SyrZiel 1129. ▲ ben czerwony: Zle niektorzy Aptekárczycy / zá Ben czerwony do lekarstw/ do ktorych Ben wchodzi/ tego ziela [ćwikły] korzeń biorą. SyrZiel 1282. ▲ burdo czerwony: Piłeś [...] I anżuł biały, i burdo czerwony, I niefrancuskiej jakoby jagody Słodki frontynjak nie cierpiący wody. MorszAUtwKuk 51. ▲ arszenik czerwony: Arsenicum album. WeissHüttenrauch. Arszenik biały.[...] Rauschgeel [...] Hüttenrauch. czerwony. GuldOn 40-41. Gdybyś wziął arszeniku czerwonego, y hałunu, a utarł byś to, y zamieszał z sokiem rozchodnikowym, y z żołcią z byka, a namazałbyś ręce swoie, potym wziąłbyś rękami namazanemi żelazo rozpalone, nie upali cię. AlbSekr 328. ▲ borówki czerwone: Borowki czerwone/ czerwienicé/ Mącznicá do kordwanu/ Rhus [...] Vitis Idaea rubra, Vrsin. Rhus erythros, Dalecamp [...]. Kn 42. Czerwienicá ziéle/ vide Wołowy ięzyk/ et Borowki czerwone. Kn 100. ▲ bryzelia czerwona: Brasilicum rubru[m] [...] Bryzilia czerwona. GuldOn 32. Rospuść przy ogniu karuk. Vwarz i bryzeliey czerwoney trochę. SekrWyj 54. Weś wody háłunowey [...] námocz w niey tártey álbo strugáney, lubo Bryzeliey czerwoney, lubo drzewá sándáłowego, niech moknie. CompMed 683. ▲ bursztyn czerwonawy, bursztyn czerwony: Wziąć [...] Burstynu/ czerwonego kámieniá/ glinki Ormieńskiey/ Myrtowych iágodek. SyrZiel 303. Bursztyn/ Czerwonáwy bursztyn. Glessum barbara voce dicitur [...] qui ait esse succum arboris pini, rigore aut tempore autumnali concretum. [...]. Kn 54. ▲ błonka czerwona: Iądro męskie ma iednę parę, [myszek] alias błonká czerwona rzeczone. KirchFac 122. ▲ brytan czerwony: Brytan czyrwony bez odmiany zowie się [...] Sołtan. ArchRadziw 1638 184, 6. ▲ czerwone boty »BOT«: ▲ czerwony złoty:
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: czerwone boty (sz. zm.): Potym Hosudaryni szła, po moskiewsku ubrana, w sukni po kostki [...] w kowanych czerwonych bóciech. NiemPam 47-48. W bóciech kowanych czerwonych także jako i chłopi zawżdy chodzą [żony uboższych bojarów]. NiemPam 174. ▲ bot. wężownik czerwony: wężownik, wężownik czerwony, gadowe ziele, gaiowa miodunka. (bistorta britannica) Natter-Wurz, bistorte. T III 2513. ▲ bot. bez czerwony »rosnący w lasach krzew o czerwonych jagodach; Sambucus racemosa«: BEz w drzewo wyrasta: Ieden pospolity/ który przy płotách/ przy párkánách roście. Drugi czarny/ ábo leśny/ ábo czérwony. Iest trzeci wodny/ Káliná. SyrZiel 1504. Bez czerwony. Tych wszystkich sztuk [właściwości] iest Bez czerwony/ ktorych nász czarny álbo domowy. SyrZiel 1508. ▲ bot. bez leśny czerwony »rosnący w lasach krzew o czerwonych jagodach; Sambucus racemosa«: Béz/ drzewko/ Sambucus [...] Béz léśny gronisty czerwony/ [...] Ardum [...] miserrimum atque infelix lignum Sambucum vocat [...]. Kn 21. Bez [...] bez leśny gronisty czerwony, (sambucus montana) wilderWald-, Berg, oderhirschholder. sureau de montagne. T III 35. ▲ łamikamień czerwony: Lamikámien czerwony. Saxifragia rubea, 1. Matthioli Rottsteinbrech. SyrZiel 1279. ▲ żywokost czerwony »dąbrówka, roślina z rodziny jasnotowatych, Ajuga«: żywokost czerwony; głowienki czerwone. (solidago, consolida media; bugula) Golden-Günsel. herbe au charpentier, moïenne consire, bugle. T III 3074.
Związki frazeologiczne: czerwonym jako cegła być: Vpiwszy sie Nagle Vmarła, y po Smierci Czerwona iako Czegła była. KomonDziej 179.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autorzy: SPas, WM