Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »porządkować, układać włosy lub sierść za pomocą grzebienia lub szczotki«:

Rekcja: kogo, co

Ja dobrze rozumiem wszytko, ale ona inaczej. Ja się czeszę, muszczę, chędożę, chcę wyniść do ludzi politycznie; aż ona mruczy: — „Komuż to gwoli wąsik ostrzysz, piórka zbierasz, szaty miotełką ścierasz, nie gwoli mnie.” MatłBabBad 181. Gdy się czeszą, trzykroć popluią włosy grzebieniem wyrwane, rzucaią; iayca iedząc miętko, skorupy nożem trzykroć przebiiaią, rzucaią do kuchni, temi zabobonami się przeciw cżarom armuiąc. ChmielAteny III 266. Czeszę, czesze, czesał. 1) kämmen. [...] peigner. [...] § 1) czesał włosy, iakom przyszedł. T III 187.

◼ Przenośnie: ◼ Nie płaczże tedy; wkrótce złote nici, Jakimi słońce światu nie rozświeci, Czesząc, przypomnisz sobie moję wróżkę. MorszAUtwKuk 269.

2. »czyścić włókna lnu lub konopi z pozostałości paździerzy «:

Rekcja: co

Niedawnośmy len w dworze czesały, On stał nad nami, tam się z nim coś rozmawiały Dwie komornice: ona kędyś podsłuchała Za ścianą, jako jędza do nas przybieżała. SzymSiel 160. Czeszę, czesze, czesał. [...] 2) hecheln, krämpeln, kämmen. [...] sérancer, carder, peigner, gréger, habiller, ragaïer; charpir. [...] § [...] 2) czesać len. T III 187.

3. »czyścić ubranie, dywan z kurzu lub pyłu za pomocą szczotki«:

Rekcja: co

Czeszę, czesze, czesał. [...] 2 [3]) bürsten, ausbürsten. [...] vergetter, brosser, épousseter, nettéïer avec des vergettes. § [...] 3) czeszę szczotką suknią. T III 187.

4. »czyścić rybę z łusek«:

Rekcja: co

Kárpie. álbo Liny álbo insze Ryby tákże gotuy iednák ná dźwoná porąb, á nie czesz, á ieżeli chcesz możesz oczeszáć. CzerComp 54. Czeszę, czesze, czesał. [...] 4) abschuppen, schuppen. [...] écailler un poisson; ôter, désaire les écailles. § [...] 4) oczesz tę rybę. T III 187.

5. »bić kogoś, uderzać czymś; lać«:

Rekcja: kogo, co

Czeszę, czesze, czesał. [...] 5) schmieren, prügeln. [...] étriller, froter, rosser, batre. § [...] 5) czeszę chłopca kiiem; wyczesałem go dobrze. T III 187.

6. »biec, pędzić«: I zaraz, dawszy pokój dzisiejszej uciesze, Zostawiwszy psy w polu, ku domowi czesze. PotFrasz1Kuk II 208.