▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ dać baczność:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ nie dać po sobie baczyć »nie dać po sobie poznać, nie pokazać po sobie«: Nikt nie da po sobie baczyć/ aż go w sádno tkną. GdacPrzyd 73.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ daj Boże szczęście, daj Panie Boże szczęście:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ daj Boże:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ daj (Panie) Boże szczęśliwie »zwrot wyrażający życzenie powodzenia, pomyślności«: O miławczyce z Buglowem [Bieglowem] z kontraktowałęm [...] Zaraz tedy od trzech kroli wywozilismy tam zboza A obuięlismy day Boze Szczęsliwie od Srzodoposcia. PasPam 226v. Rok Panski 1677, Day panie Boże Szczęsliwie obuiąłęm Olszowkę y Brzescie per Arendam na 7 lat. PasPam 248v.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ dać ognia: ▲ dać pole: ▲ dać znać: ▲ dać okazyją: ▲ dać wiadomość: ▲ dać słowo: ▲ dać szlub »udzielić ślubu, potwierdzić zawarcie małżeństwa«: Z Matką iuz Postanowił, y Xdz iest co Sine Bannis miał dać Szlub. PasPam 220v. ▲ frysztu dać »dać odpoczynek, wolny czas, pozwolić wypoczą«: Tey dyskrecyiey y Moskwa doznali Gdyzmy im Ultro [dobrowolnie] tylko Frysztu dali. PasPam 111. ▲ dać ordynans: Posłał gospodarz Swego Kozaka Przez ktorego dałęm im Ordynans ze by przeszedszy na tamtę stronę Białogrodu wlekli się powoley poko ia ich nie nagonię. PasPam 153. [...] Monarchini Rossyiska dała Ordynans Admiralicyi swoiey, áżeby zawsze trzymała pogotowiu 12000 Maytkow [...]. GazPol 1736 87 8 nlb. Ordynans. [...] § dać, otrzymać Ordynans. T III 1257. ▲ dać bitwę (komuś) (sz. zm.), dać bitwę z kimś »przeprowadzić z kim starcie zbrojne«: Owemu ktory ma dostátek ludzi/ y baczy się dobrze spráwionym y potężnym/ przystoi nácieráć ná nieprzyiacielá/ y dáć mu bitwę/ nietrawiąc nádáremno czásu. BotŁęczRel III 6. Dano bitwę z niebá Sisárze, gwiazdy stánąwszy w szeregách swoich, vderzyły w Pogány. BirkOboz 43-44. VStarszyny Rada była iakim Kształtem dac bitwe potrzeba stym wiarołomnym nieprzyiacielem. PoczOdlPam 22. Ani kiedy chciał [Osman], procz lekkiey gonitwy Nie mogł nam dac ogulney na swymPolu bitwy. PotWoj 49. Widząc: nieprzyiacielskich szykow, pełne pole, Nie śmie dáć w máłym poczcie, bitwy Leszek wtory. PotPocz 40. Woysko tylko przyFortecach broniąc się Nieprzyiacielowi, trudno było bitwy dac, bo nierowno było naszym. DrobTuszInf 31. ▲ chłostę dać: ▲ dać informacyją: ▲ dać pomoc: ▲ dać sukurs: ▲ dać radę: ▲ dać rękę: ▲ dać parol: Wrociłęm się Samo trzec na zad do Pana Tyskiewicza. Bom mu był dał Parol. PasPam 153. Daię wam parol, ize was nie zdradzę. OblJasGór 117. ▲ honor dać komuś »wyświadzczyć grzeczność«: Iaki taki do siebie prosi Pułkownik przysłał aby mu ten honor dac aby nagodzinę. PasPam 170. ▲ dać deklaracyją: ▲ dać respirium »zostawić w spokoju«: Fortece przecię ktorey iuz tak długo dobywali że by nie przestawali attakować że by iey nie dali respirium. PasPam 92v. ▲ dać palmam »przyznać pierwszeństwo«: Mecedonowie [...] wszystek świat opanowali. Coz więcey? inszym potym Palmam dali. PasPam 109v. ▲ dać komu veniam »oszczędzić, zostawić kogo przy życiu«: Poddali się prosząc o Miłosierdzie y dono [dano] im veniam. PasPam 269. ▲ dać o sobie rationem »wytłumaczyć się, usprawiedliwić się«: Hukną tedy iedni bii drudzy niech da o sobie rationem. PasPam 184.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ dać pokój czemuś, komuś:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ dać vinctas manus »pozwolić zaprowadzić się do więzienia«: Aiezeli się nietak iako mowię pokaze. Dąm vinctas manus. PasPam .

◆ Związki frazeologiczne: ◆ da Pan Bóg: ◆ dać się pociągnąć:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ dać w moc:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ dać w coś, po czymś (sz. zm.): Dawszy on wyrostkowi pięscią w gębę wydarł mu się. PasPam 88. Dałęm mu z pięndziesiąt razy płazą. PasPam 89. Iak na owych zdraycow napadniemy to iak w gębę dał. PasPam 106v. Uchoc WSC bo to kryminał wielki w pokoiu krolewskim iego dworzaninowi dac wgębę. PasPam 175. Czasem y połbu gałąz dała y Suknią rozdarła PasPam 177.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ dać coś na rękę: ▲ nie dać za coś nic »coś nic nie kosztuje«: Umysliłęm sobie niedamy zato nic choctey wdowie przypatrzemy się. PasPam 221v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ dać basarunek:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ dać komu chłostę (sz. zm.) »pobić kogoś«: Tak tedy po owey chłoscie y bitwie ktorą związkowi dali Litwie wybiwszy nas Znowu nąm zdrajcy poczeli uciekac amy ich znowu gonic. PasPam 200. Kiedys to tam uSachnowego mostu dali Lachowie kozakom chłostę. DrobTuszInf 16. ▲ dać imiona: [...] Krolewnie dano Imiona Marya, Krystyna, Anna, Teresa, Salomea, Eulalia, y Franciszka Xawerya, ktorey na dowod publicznego applauzu prywatne pioro to przydaie Votum. GazPol 1735 31 2 nlb. ▲ bitwę dać komu »pobić kogo«: Tak tedy po owey chłoscie y bitwie ktorą związkowi dali Litwie wybiwszy nas Znowu nąm zdrajcy poczeli uciekac. PasPam 200. ▲ chłostę dać komu, czemu (sz. zm.): Chłostę dáć komu/ dáć rozgą/ biczem/ komu [...] flagris cedere [...] Plagas infligere natibus alicuius virga [...] vide Siékę kogo rozgą/ biczem [...]. Kn 67. Chłopá niedbáłego mieć ná baczeniu, á ktoryby przez niedbálstwo, y przez iáką niesposobność nie zásiał włodárzowi raz dáć chłostę że go nie doyźrzał, á chłopu dwá rázy. HaurEk 117. Po twárdey ziemi, noc y dzień się walam, A coraz ciáłu dawszy dobrą chłostę, Mężnym umysłem ná nic niepozwalam. DrużZbiór 182. Chłosta. Schmiss/ Hieb mit einer Peitsche. coup de foüet. [...] chłostę dać komu. einen peitschen. foüeter, donner des coups de foüet à qu. T III 114. ▲ dać komu w gębę »spoliczkować«: Gębá/ i. Twarz/ obliczé/ vt. Dał mu w gębę. Os, similiter [...] Percutere ora. Kn 187. Pan Pasek dał w gębę Mazepie. PasPam 175. ▲ gębki dać »pocałować kogoś lub pozwolić się komuś pocałować«: Zatym się pan obaczył, że go zrozumiała [żona], Fortelu zinąd zażył: zaczym się żegnała Z panią matką żoneczka, nim na wóz wsiadała, Tymczasem Zosia panu w kuchni gębki dała. WychWieś 22. ▲ cuda dać w czyjeś ręce: Cudá ták częste y wielkie Bog zá żywotá y po śmierci iey [Heleny] dał w ręce iey y przyczynie świętey/ iż przenieść w lat siedemnaście ciáło iey błogosłáwione náznáczono. OkolNiebo 23. ▲ niech komuś Bóg da wieczne odpocznienie: Pochowałęm go [ojca] w krakowie u karmelitow na Piasku Niech mu Bog da wieczne odpocznienie w krolestwie swoim. PasPam 249. ▲ niech Bóg da komuś wiekuistą światłość: Czeladnik Moy [...] Vmar kturymi był barzo wygodny ypotrzebny zacomu niech Bog da Wiekuistą Swiatłosc [...]. PoczOdlPam 28. ▲ dać dzięki komuś: Iák Cię mam błogosłáwić, iákieć mam dáć dzięki, A naprzod Bogu memu, ktoregom iest ręki Mocą przez Cię rátowan [...]. DamKuligKról 265. Usłyszawszy to Maurycyusz, dał chwáłę, y dzięki Bogu Pánu nászemu. TylkStrom 121. ▲ dać (komuś) potrzebę: Die 12 Septembris zjachały się nasze wojska pod Wiedeń, gdzie dali potrzebę i szczęśliwie otrzymali zwycięztwo z Turków. WierzbKon 195. Spodziewaliśmy się co godzina, że nam miał [Lubomirski] dać potrzebę, bo tak wspominał, i już kilka razy był uszykował wojsko, kopie porozdawał, nawet i kozackim chorągwiom, których ma siedemset i z których wszystek chce uczynić front. SobJListy 56. ▲ dać batalią (komuś): 21 Maii jp. hetman podjazdem z wyborem ludu 3000 chodził na samego generała Golcza, któremu dał batalią pod Nakwaszą w 5000 jazdy będącemu. ZawiszaPam 145. Tegoż czasu pod Warszawą na początku téj rady generał Niroth dał batalią sasom i polakom, [...], była ta batalia między Wolą a Warszawą. ZawiszaPam 234. Gdy Piotr Aragonski Karola wyzwał na poiedynek y on do Burdigali Na Mieysce od Piotra naznaczone iechał Syn Karola tym czasem takze Karol Xiąze Saternitańskie nad Wolą Oycowską dał Batalyią na Wodzie okrętami. HistŚwież 33. Zastąpił mu [Conradinusowi] Woyskiem Karol y dawszy sobie batalią [...] niemieckie Woysko zbił. HistŚwież 123. Król August [...] ociągał się jeszcze niechcąc dać batalii. OtwFDziejeCzech 105. ▲ dać informacyją: Dał mi był doskonałą wewszystkim informacyią [...] połozywszy w listach poslednieyszą nizeli była ad praesens [w danej chwili] datą z pewnych respektow. PasPam 165v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ dać się pociągnąć »pozwolić wyciągnąć od siebie więcej pieniędzy«: Wsiadłęm na konia. A że Rosławski Leci zadyszał się nuz koło mnie ustąp że mi tego rzekłes słowo bierz Sto bitych. Rzekę moy Panie Bracie nieczyn że mię WSC błaznem iuz ci z konia z Siadać nie będę. rzecze dam się pociągnąć. PasPam 163-163v. ◆ dać pokój komuś, czemuś »przestać się zajmować kimś lub czymś, przestać bić się z kimś, niepokoić kogoś; zaniechac czegoś«: Pyta. A nasze zamysły w co? Odpowiedziałęm podobno w nic. Az on rzecze tak y ia rozumiem że temu trzeba dać pokoy. PasPam 75. Dał mu tedy pokoy Y nie inwitował go iuz więcey do tanca. PasPam 84. Ale dawszy pokoy y tym przypadkom ktore się pod czas tey Woyny trafiały przystępuię do rzeczy. PasPam 199v. Skoczyły kobiety Stoy, dalismy sobie pokoy. PasPam 229. Fortece wzięto z ktorey Lubo zrazu poczęto ognia dawać, ale potym y dano pokoy. PasPam 265v. ◆ gardło dać »oddać życie«: Powiádasz/ żebyś wolał gárdło dáć/ niż brody ábo wąsá zbyć. Czemu proszę? StarPopr 37. A będą wam te miástá dla ucieczki/ przed powinowátym zábitego/ áby nie dał gárdłá ten co zábił/ pokiby nie stánął przed zgromádzeniem ná sąd. BG Lb 35:12. Piotr S. dla Owieczek Chrystusowych Siła biczow ucierpiał [...] Garło dla nich dał y rozlał krew. PasPam 196. ◆ dać knebel w gębę komuś »skłonić kogoś do nieujawniania niewygodnych informacji za pomocą przekupstwa lub obietnic«: MOWIĄ o osobie przekupioney pieniędzmi lub obietnicami: dać knebel w gębę komu, niedopuszczaiąc mu mowić co wie. DanKolaDyk I, 159. ◆ psu wstyd dać »nie wstydzić się swojego postępowania«: Gdy tedy psu wstyd dawszy na nią następowali ona na nich y patrzyc nie chciała dopieroz słowa zadnego nie wymowiła wszytka wstydem iako krwią oblana [...]. HistŚwież 304. ◆ dać komuś wolne ucho »wysłuchać czyichś racji«: Aczkolwiek tedy zá stárániem straży do przesłuchánia v sędziego żadny sposobem przyśdź nie mogł: iednák zá namową inszych rádziec/ dał mu wolne ucho. SpInZąbMłot 103. ◆ diabli komuś coś dali »zło jest skutkiem działań diabła«: Ja łáię/ po dyableście mnie wydrukowáli/ Vrtámi wam będę płácił/ dyabli mi was dáli. FraszSow C2. ◆ honor dać komuś »wyświadzczyć grzeczność«: Iaki taki do siebie prosi Pułkownik przysłał aby mu ten honor dac aby nagodzinę. PasPam 170. ◆ dać komuś łacinę »strofować«: Dał mu łacinę. v. Strofowánie. Łáiánie. Kn 342. dano mu łacinę aż mu się łeb kurzył. [...] no lui a lavé bien la tête. T III 702. ◆ frysztu dać »dać odpoczynek, wolny czas, pozwolić wypoczą«: Tey dyskrecyiey y Moskwa doznali Gdyzmy im Ultro [dobrowolnie] tylko Frysztu dali. PasPam 111. ◆ dać parol »obiecać, przyrzec«: Wrociłęm się Samo trzec na zad do Pana Tyskiewicza. Bom mu był dał Parol. PasPam 153.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Day Boże dobrą broń mieć/ á nigdy iey nie vżywáć. RysProv III, 8. ● Wolałbym ie (te pieniądzé ktorych prosisz/ ábo kupno) w błoto wrzucić. ábo do szpitalá dáć. KnAd 1252. ● Przyidzie May/ przedsię bydłu day. RysProv XIII, 7. ● Gwałtem wziąć może/ ále dáć nie może. RysProv III, 10. ● Máło dáć wstyd/ á siłá żal. RysProv 93. ● Ból milczeć nié umie/ ábo nié da. KnAd 41. ● Ciężka boleść/ gdy się chce ieść/ ieszcze cięższa/ kiedy iedzą á nie dádzą. RysProv 16.