Słownik XVII wieku

Słowniki:
Kn, T, L, SWil, SJP notują
SStp (?), SXVI (?), SW (?) nie notują

Formy: darmo

Znaczenia:

1. »bez zapłaty, za nic, niezasłużenie«: Przez cały wiek słuzby swoiey nie był w okazyiey. krwi nie rozlał y darmo ziada chleb Rzpty. PasPam 147v. Z kogoz tedy większy iest Oyczyznie Emolument czy z owego darmo chleb z iadaiącego Birkuta czy z młodego a ustawicznie pracuiącego za zdrowie iey ochotnie krew Leiącego Towarzysza. PasPam 147v. Darmo T III 210.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ nie darmo »nie bez powodu«: Słychac strzelanie y bitwę iakąs zaraz tedy ryscią poszło Woysko Zaraz domyslilismy się ze niedarmo. PasPam 112. Pan kanclerz wziął z [s]karbu 6000 Zło. iuz to niedarmo. PasPam 184.

2. »bez potrzeby,zbędnie, na próżno«: W Skarbie co się dzieie pustki: darmo to WSCi tą intencyią zaprzątniono. Bo tam nie WSC niemozesz tym czasem nic wziąc. PasPam 179v. Z draycy wytnięmy was niewypusciemy was s tąd darmo mię szacie Rzptą. PasPam 230v. Chłopi moii prawie iak darmo przychodzili co mi iuz byli Cudzy porobili co potrzeba. PasPam 280v. List przyszedł po szlubie y pierwszy y teraznieyszy darmo. PasPam .

◆ Związki frazeologiczne: ◆ czyjś chleb zjadać, darmo czyjś chleb zjadać: Nic niesprawił a przez dwie zimie chleb ziadał. PasPam 71v. Pisoczynski [Piaseczyńki] Kazimierz [...] starał się pilnie że by stawać pro Gloria Gentis [w obronie sławy narodu] y że by owi ktorzy znim aemulabantur [współzawodniczyli] widzieli ze tam niedarmo Chleb ziada. PasPam 76v. Przez cały wiek słuzby swoiey nie był w okazyiey. krwie nie rozlał y darmo ziada chleb Rzpty. PasPam 147-147v. Z kogoz tedy większy iest Oyczyznie Emolument czy z owego darmo chleb z iadaiącego Birkuta czy z młodego a ustawicznie pracuiącego za zdrowie iey ochotnie krew Leiącego Towarzysza. PasPam 147v.

3. przed bezokolicznikiem »nie warto, nie można, nie należy«: Gdzie Boga niemasz tam darmo spodziewac się upamiętania. PasPam 228. Darmo tam Piniedzy posyłać bo ich nie wezmą. PasPam 254v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ darmo tłoczyć z boku na bok łoże (sz. zm.) »nie móc spać w nocy«: Ty sam nie spisz za wszytkich, nie dasz zemgnąc oku Wielki Hetmanie: darmo tłocząc na bok z boku Twarde łoze. PotWoj 41. Alec beze snu zeszła mu [Artaxiasowi] dzis cała [noc], Y darmo tłoczy zboku nabok Łoże. PotSyl 117.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Nié dármo chłopká pan czéstuié/ dobrzé to nędznik wnét poczuié. KnAd 811. ● My według áffektácyi Waszeći mego Mośćiom Páństwá utrzymujemy ná Seymikach ich interessá, co práwdá nie grzech: y zá toż ná nas sámych crucifige? że Brát Szláchćic weźmie jáki czerwony álbo bity, á czyli nie dignus operarius mercede? boli to gárdło gadáć dármo. BystrzPol N2v. ● Lekko sobié szácuiemy/ czégo dármo dostáiemy. KnAd 94.