Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. dech; D. tchu // dchu; C. dechowi // tchowi; B. uż. nżyw. dech; N. tchem // dechem

Znaczenia:

hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiKrztań w gárle/ przez ktorą dech idzie wychędaża zostrzáły. Głos głádki czyni/ sok tego ziela [serdecznika] piiąc. SyrZiel 136. Zostrzáłość krztaniá, ábo piszczałki/ przez ktorą dech pusczamy/ głádką y wolną czyni/wárząc korzenie iego [pięciornika] w miodzie/ á potym ochłodzić ciągnionym Cukrem/ á chárkánie ábo gárgáryzm sobie często czynić co naciepłey. SyrZiel 299. Przestańcież ufáć w cżłowieku/ ktorego dech jest w nozdrzách jego: Bo zá coż on má bydź pocżytány? BG Iz 2, 22. Stworzył tedy Pan Bog człowieká z prochu ziemie/ y nátchnął w oblicze jego dech żywotá: Y stał się człowiek duszą żywiącą. BG Rdz 2, 7. DEch moj skáżony jest: dni moje giną: groby mię czekáją. BG Hi 17, 1. Niedaj Boże żebym was miał uspráwiedliwiáć: poki dech we mnie/ nie odstąpię od niewinności mojey. BG Hi 27, 5. Jesliby obrocił przeciwko niemu serce swoje/ á Duchá jego/ y dech jego do siebie wziął: Zginęłoby wszelkie ciáło społu: á człowiekby się do prochu náwrocił. BG Hi 34, 14-15. Dech jego węgle rozpala: á płomień z ust jego wychodzi. BG Hi 41, 12. Déch/ tchnienie/ duch/ Spiritus [...] Multos versus vno spirītu pronuntiat ║ Halitus [...] Extremum halitum efflare. Anima [...] Continere animam [...] Saepe hac voce vtitur. [...] apud medicos spiritus est substantia aetherea, calïda, leuissima, tenuissima, omnes in corpora motus ciens, eiusdem originis cum calore natiuo, et ei permistus penitùs, [...] alter alterius nomine appellatur, s. naturae, vitae vinculum; animae instrumentum. Spiritus vitales (siły) generantur in corde, hepate, [...] cerebro assiduò, quia etiam assiduò absumuntur, [...] feruntur per venas, arterias, neruos in corpus totum [...]. Item animalis spiritus est sustantia tenuissima per totum cerebri corpus diffusa, primum facultatis animalis instrumentum. fit ex sanguine [...] spiritu vitali, [...] aëris parte purissima, [...]. Praeter hunc et alius spiritus, vel flatus potiùs [...] ignobilis et crudus ac saepè molestus. vide Wiátr przyrodzony. Kn 118-119. Dech, g. Voc. loc. dechu, *dchu, tchu. D. dechowi, tchowi. Ins dechem, tchem. der Athem. haleine; un soufle. T III 214.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ tchu w sobie nie czuć »czuć«: tchu w sobie nie czuie. er ist ganz aus dem Athem. il est tout ésouflé; il est hors d'haleine. T III 214. ▲ dech zatrzymać »zatrzymać«: dech zatrzymać, den Athem an fich halten. retenir son vent, son haleine. T III 214.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ czego bronić do tchu ostatniego »bronić czego żarliwie, do ostatka, ryzykując życiem«: Wzdÿ nie nie wątpmÿ ani tesz tak slepi Bądzmÿ, ze zdrowiey ÿ daleko lepieÿ, Panskiego Domu ÿ całości Swego Zakonu bronić do tchu ostátniego; Nizli z tym wszytkim przyść ná zepsowánie Albo w niewolą álbo ná wygnánie. OblJasGór 95v.