Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »wystarczająco dużo«: Jest iescze druga rudá inákszey własnosci Niż tá pierwsza/ ná błociech náyduią iey dości [...]. RoźOff G3. Dość/ dosyć/ dość iést/ Sat bonus, sat commodi, sat diu, sat scio, sat habeo [...]. Kn 138. Máło/ máluczko. Aduerbium Quantitatis, i. nié wiéle/ nié dość/ vide Trochę 1. Kn 382. Dość/ dosić. Sat, satis, affatim, abundè. Gana. SzyrDict 50. I długoż tej winy, Ojcze płynących, nie przejrzysz jednemu Więźniowi w łańcuch ciężko wsadzonemu? [...] Iżali nie dość ma kary w tym czasie Którą ponosi w wielkiej cierpliwości Jedynej tylko twej pragnąc litości? BorzNaw 198. Zgoła dość Szczęsliwosci y wielkiey swey Bog pokazał Łaski kiedy owę Czwartkową konfuzyią tak znacznym zaraz in recenti [na świeżo] nagrodzil zwycię[stwem]. PasPam 267. Ma Niebo dosc Iasnosci aprzecię tym bardziey Płomieniem Domu tego widziemy Niegardzi Gdy kathedry Imieniem iego Honoruie. PasPam 271. Dosyc z liniey krewni maią obu, Tyle Miast, tyle Wsi, tyle intraty, Y przyidą głodni do pełnego złobu [...] Dosc ze mnie wszyscy maią: sam Bog mało [...]. PotSyl 75-76. Dość miáłá nieprzyiacioł Polská, ná wsze strony, Wyrzuciwszy Pogańskich błędow zabobony [...]. PotPocz 76. Jeździłem na polowanie za Mołczadz pod Żeleźnicę, pod Krępacz, pod Kołdyczew ku Horodyszczu. Uciechy mieliśmy dość, bo i polowanie dobre i gęsty zwierz. ZawiszaPam 34. [...] król dla utrzymania dostoieństwa swego naprowadził do Polski nowych gości Woysk Moskiewskich Kozakow, Kałmukow, choć iuź dość było utrapienia od Szwedów i Sasów. OtwFDzieje 123. Mátka Iego Mości Páná Kászteláná byłá z Xiążąt Sánguszkow Domu, o ktorym dość rzekę, że idzie ex stirpe Iagellonis y krew iest niedáwno nam pánuiącego [...]. DanOstSwada II, 23. Dość, Dosyć, adv. genug; zur Genüge. assez, susisamment. § dość ma pieniędzy, ale ia mam więcey bom kontent; dość ieszcze iest czasu; [...] dość pracował. T III 256-257. [Adam] W Ráiu miał dość wszytkiego/ Ná ziemi nic własnego. ŻabSymf Cv.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ dość mieć (na czymś) (sz. zm.): Mieszkaiąc Panienta [Sapiehowie] zrok wLouanium, znowu na Paryz iachali do Włoch [...] i ia z Ichmosciami, tilko schleba; za posługe nic niepłacili, i sam się odziewac musiałem. Rzekł ich inspector, dośc masz na tym, ze przi paniętach bez twego kosztu, cudze kraie zwiedziesz. VorLetSkarb 93. Przyznam się, że już ma dusza uboga Wysmażyła się aż do samych kości; Miejże dość na tym [Zosiu], albo jeśli w grobie Chcesz mię mieć, niechże wprzód będę na tobie. MorszAUtwKuk 348. Zegnąm Vrodę, Bogu ią oddaię Dosć mam gdy z tobą przy twoiey piękności W rowney pospołu będę zyc miłości. OblJasGór 158. ▲ nie dość mieć na czymś: Nie dość na tym Hetman mając, a chcąc nieprzyjaciela znosić do końca, chciał z tyłu na Obóz Niemiecki uderzyć, ktory był snadnieyszy do wzięcia, niż Moskiewski [...]. MasDiar 49.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ dość czynienie, dość uczynienie »zadośćuczynienie; zadośćuczynienie«: Dość czynienie/ dośc vczynienie/ vide Viszczenie.. Kn 138. dość czynienie; dość uczynienie. Vergnügung; Genugthuung. satisfaction. T III 257. [...] P. Bog nie według dostátniego dośćuczynienia spráwiedliwości iego świętey grzechy nam odpuszcza; ále według wielkiego y niewymownego miłosierdzia swoiego [...]. StarKaz 532. Pompeiusz był [...] w urazach swoich snadnie Ubłagany, w pogodzeniu Uczynionym Wierny, w dosc Uczynieniu za swoie Urazy snadny [...]. SzołHist 4v. ◆ dość czynić komuś, czemuś (sz. zm.) »zaspokajać, zadowalać«: Czynię dość komu/ Satisfacio legibus, Deo, causae, officio meo, opinioni hominum [...]. Kn 108. [Graf Wejhard] Spada W kilká dni potym ná dobrá y włości Klasztorne, kędy dość czyniąc Swey złości, Rozgromiwszy lud w Folwárku zelázem Zágarnął bydła czterdzieści Sztuk rázem. OblJasGór 16. dość czynić komu. Gnüge leisten. contenter qu. satisfaire qu.ou à qu. T III 257. ◆ dość czynić czemuś »stosować się do czegoś«: Synu moy życzliwy, Proszę, ábyś pamiętał ná moy włos szędziwy, A czyniąc dość prośbie mey chciał iść do meszkity wspoł zemną oddáć pokłon Bogu należyty [...]. DamKuligKról 182. ◆ dość z siebie czynić: Było co widzieć/ kiedy z podziwieniem/ Czynił o zakład Nałog z Przyrodzeniem: Zrázu nátura dość z siebie czyniłá/ bo go ná dobre staje zostáwiłá. TwarKPoch E4v. My w osobie Krola JE[go]Mci Pana Naszego dosc z siebie czyniąc przed naznaczonym przysiędze czasem przybywszy zaczęte rzeczy konczyc gotowismy, tego ieno potrzebuiemy abychmy wprzod u Cara byli. PiasRel 28v. ◆ dość uczynić komuś »dać zadośćuczynienie«: [...] tylko sam Chrystus Jezus Bog obráżony wzáiem obráżonemu Bogu Ojcowi y Duchowi świętemu/ iáko rowny dość uczynić może [...]. KalCuda 304. ◆ dość uczynić komuś, czemuś »zaspokoić, zadowolić«: Kogut ieden pietnastom dość vczyni Kwokom/ A tá Páni przymáwia/ piętnastom Otrokom. KochProżnEp 22. ◆ dość uczynić czemuś »zastosować się do czegoś«: Ieśli słowu twemu Któreś wyrzekł, vczynisz dość, będziesz iednemu Podobny młodzianowi, ktory z przyrodzenia roztropnego dowcipu był, á z vrodzenia Zacny z możnych rodzicow. DamKuligKról 117. ◆ dość mieć »być czymś udręczonym, nie móc czegoś dłużej znosić«: Czy iescze chcecie większey sławy dáli Luboscie Woysko dotąd przetrzymali Dość pono macie, iusz sam czas nádchodzi Ze wasza łodka nie dotrwá wpowodzi [...]. OblJasGór 70-70v. Lecz y pierwsi Rodzice nászy/ dość mieli zá swe dla swego iednego śmiertelnego grzechu. BujnDroga 37. ◆ dość się działo czemuś »stosowano się do czegoś«: [...] wolnysmy Narod, wolnosmy do was przyiechali, y iesli się dokonczalnym zapisom na czasie naznaczonym dosc nie będzie działo, oddawszy gardła nasze wolno będziemy chcieli przeysc. PiasRel 29-29v. [...] gdy kto dowiodłby temu, że się dość nie dzieje słuszności, ma Hetmanowi opowiadać y podług jego ordynacyey, sprawiedliwości żądać [...]. ArtWoj 109. ◆ dość się stało czemuś (sz. zm.) »zastosowano się do czegoś«: Tych potraw y napoiow namnieyszey odrobiny na Dwor swoy brac niekazał Je[go]Mć Pan Woiewodzic Wilenski bo słudzy JMP Kamienieckiego bez wstydu uganiaiąc się za tym poroznosili do swoich mieszkan, iakoz kilkorga potym naczynia Moskwa dopytac się nie mogła, zginęło kędys miedzy drobnieyszymi, aby się tedy nie wyliczali stego stało się dosc roskazaniu Je[go] Mci. PiasRel 50v. Słuszne tedy rzeczy mają być od takich potrzebowane przyjaciół, i nie narażać ich na dyshonor i konfuzję, aby się dość stało swym tylko politycznym intencjom, które nie zawsze jedną regułę mają i trzeba ich zażywać i odmieniać według czasu, kraju, ludzi i obyczajów. SobJListy 99. ◆ dość się stało komuś od kogoś »ktoś otrzymał to, co mu się należało«: ich habe meine Vergnügung von ihm/ dość mi się stáje od niego; ErnHand 397. dość mi się stało od ciebie. du hast mir Genüge geleistet. vous m'avez satisfait. T III 257.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Co nié dość/ to nié wiélé. KnAd 99. ● Jákie przéwinienie/ tákie dość czynienie. KnAd 286. ● Vrody dość/ rozumu ni kąská. KnAd 248. ● Nié szukay zwády/ masz-li dość rády. KnAd 663. ● Brody dość/ by tyle rozumu. KnAd 45. ● Niédospáć trzébá/ kto chcé dostáć (ábo/ dość mieć) chlébá. KnAd 577. ● Roboty dość/ á pożytku máło. KnAd 997. ● Słow dość rozumu nié wiéle. KnAd 1051. ● Kto dość ma/ więcey nié żąda. KnAd 385. ● Vrody dość á sércá máło. KnAd 905. ● Przyiacioł wnét dość nabędziesz: Jéśli nic nié bráć/ wiéle dáwáć będziesz. KnAd 968.

a) »dużo«: Innych potkáło dość złego/ tego to Roku przeszłego/ á nameś/ o Boże żywy dał przeszły Rok urodliwy [...]. KancPol 95. Anno 1696. Na nowe lato było u mnie dość gości, jako to: jp. podkomorzy miński z panią jejmością, jpanna stolnikówna w. księstwa lit. i insi ichmoście. ZawiszaPam 44.

DOŚĆ
w funkcji przysłówka

Formy:

Znaczenia:

1. »w pewnym stopniu, stosunkowo«: Stojąc jeleń nad studnią więc się przypatrował Rogom, których wspaniałość dość drogo szacował. VerdBłażSet 16. W pięknym bárzo sposobie przodká domu tego/ Wyráżono ánimusz cnych postępkow iego. W czym go y dziś dość znácznie (co iáwno káżdemu) Násláduie potomstwo iego cne w tym domu. RoźOff A3v. Tameśmy siedzieli niedziel 9, dość w nędzy i głodzie, ale jednak mieli na nas respekt mieszczanie mohylewscy, co nas żywili, bobyśmy inaczéj pomarli byli. KamDŁużDiar 379. Iego [Marsa] Traktuiąc dzieło dość Męznie stawaią Czego dawne y swieszsze wieki przyswiadczaią Iako Nieprzyiacielską krwią Zafarbowali Martis Arenam. PasPam 271. Szesnascie razy piłą ostra przeciągniono Brzytwą ciało przerzniąwszy [...] A przecię to on Sercęm dość męznym przyimował. PasPam 274. Przed Wielką nocą wszystko pozasiewano y iuz niebyło Zimy y urodzaie były dosc dobre. PasPam 282. [...] Seym się dość nieszcżęsliwie zerwał, przez iednego Posła. HistBun 31v. Niechay się inszy Woyskiem, on Wioskámi bawi, Kupiwszy włość y drugą: dość się dobrze wsławi, Y snádny ma nád inszych, przystęp do Honorow. PotPocz 143a. Ten zas Związek na Słabym fundamencie był załozony tak się tez skonczył dość zohydą Rycerstwa, ktorych Ichmosc PP: Hetmani nietylko prozbą ale y datkiem zniewolic niemogli [...]. DrobTuszInf 58. Gomoliński Biskup Kijowski, ten Dobra dość wielkie po zastawiał i dawał Krolowi pieniędzy, co mu się nigdy nie wrociło. OtwFDzieje 13.

2. »wystarczająco, dostatecznie«: [...] ponieważ dość zrozumiałem zrodzenie Syná Bożego, rozumiem że y o Duchu ś. coś będzie podobnego [...]. KorRoz 49. [...] dość mężczyźni tracą, Jeżdząc po rozum, ktory choć tak drogo płacą, Wżdy go żaden nie kupi, a droższa od złota Idzie do Włoch w przydatku staropolska cnota. PotFraszBrück II 17. Na coz mie znowu Febie w kraie Tesalskie porywasz: iuzem sie tam dosc krwie Rzymskiey napatrzala, y znowu na wielkie iey powodze Smętnie patrząc musze. SzołHist 11. Jákoby záś po Gotách y Wándalách [...] ciężcy byli Przodkowie nási Chrześciáńskim Narodom dla odstąpienia od ich posłuszeństwá: to sámo dość potwierdza iż Kościoł S. długo miawszy w Letániach A Vandalis libera nos Domine [...]. DembWyw 98.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Dość bogáty/ kto w cnotę nie ubogi. DobrGram 569.

3. »o mało co«: [...] Pioron Vderził, z Ktorego Ogien po Miescie z impetem Wielkim, roznie y dziwnie biegał, Vczyniwszy Strach y zamroczenie, Kielka znakow Vderzenia w roznych mieyscach Vczyniwszy poczym gwałtowny Wiatr, y desc Nastąpił, ze Ludzie dosc nie pomartwieli lec przecie nigdzie zapalenia nie Vczyniło. KomonDziej 209v.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

DOŚĆ
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

»wystarczy«: Dwa razy dość psa puścić, raz jednego dnia, drugi raz nazajutrz, a zawżdy na czczo, bo po okarmionych głupie się szczenięta rodzą. OstrorMyślTur 11. Bo nie dość lásom/ nie dosyć żyć sobie/ Ale potomstwu y swoich ozdobie. TwarSDaf 115. Nie dość ze plęmie znasz Korybothowe, Trzebáć obaczyc iescze Iagiełłowe [...]. OblJasGór 153. Byś iáko sam Bog wiedział wszystko co się dzieie, byś też iáko sam Christus świátu i duszom dobrá życzył, nie dorzynay ięzykiem, słowem nieprzerażay, dość że przełożysz: Toś winien, Toś uczynił: á to iest naywiększe, nayrzeczywistsze łáiánie: Winieneś. MłodzKaz II, 159. Niechciał się Pan nász dworem okładáć, dość mu ná dwunastu [...]. MłodzKaz II, 162. Nie opisuie iednák Ewángeyia, co totám był za porządek, czy to tám, kto był starszy, letnieyszy, to wprzod zásiadał, czy nie? czy dość było áby siadł pierwszy, kto pierwszy napadł [...]. MłodzKaz III, 292. Nie dosyć że iesteś Chrześciianin. Więcey Chrześcian do piekłá niż do nieba idzie. Nie dość żeś Katolik/ y tych Bog wie dotąd gmin większy. Nie dość żeś pono Duchowny/ żeś Zákonnik; obiáwił Bog sługom swoim w piekle y rewerendy/ y kaptury/ y birety/ y same mitry. BujnDroga 169. Ten rzeczony posiłek/ ktory duszá z Modlitwy bierze/ tę ma rożnicę od potraw ciáło posiláiących/ że tych dość dwá álbo trzy razy ná dzień záżyć/ modlitwá záś ustawną od raná aż dowieczorá potráwą być ma [...]. BujnDroga 201-202. O to cię tylko szczegulnie proszę: ábyś mi wzáiemnie ciebie y práwdziwą twą dlá ciebie y dlá twey dobroci miłość dał/ á dość mi ná tey szczęśliwey/ bogátey zámiánie będzie. BujnDroga 380. Używaiącemu zaś E, drąga EG, opártego ná G, gdyby ciężar F, postáwiony był wpoł drągá EG; dość by mieć połowicę siły, ktoraby zdołáłá ciężarowi F, według Własności 2. SolArch 5. Záczym Mośći-Pánowie niechápaymy tey Fráncuskiey Polityki, dość będźie káżdemu ná Polskiey grzecznośći. BystrzPol P3. Po zerwanym przeszłym Seymie żebyśmy się nie zdali renovare dolores, dość námienić pro seria uprzeymości Waszey reflexione, że Oyczyzna intus została bez wszelkiey prowidencyi y sposobow, ktorychkolwiek Woysko, y Woyna áktualna potrzebuie [...]. DanOstSwada IV, 2-3.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ dość na tym: Dość na tym coś my tu do tarli, niewodz nas daley. PasPam 237. Y gdyby się tylko kontentować rectitudine intencyi naszych, dość by było ná tym. DanOstSwada IV, 3. ▲ nie dość na tym: Iescze y dotąd nie wściągnął srogiego Iádu Syn wsciekły Zboru Kalwinskiego: Y niedość ná tym źe sług Matki czysty Przes szturm dobywał srogi y ognisty, Ale do złości y to wynaydował Aby w iey Swięta naybarziey woiował [...]. OblJasGór 825 [do spr.]. Tegoz pisałem do ImPana Szuyskiego Starosty Zahalskie[go] za Zydem moim Łoiowskim Ulfem Monduchowiczem, ktory trzymał quindam uniego arędę. Niedość na tym iz iednę ratę nadto uziął ale też zabrał sztuk 14 bydła [...]. SapADiar 97. A nie dość ná tym iż ten VIII. Pan świátá Koronę Polską vććił ták wielką godnością Nástępstwá/ ále też nád to dał iey y łuk hárcerstwá albo Herkulestwá swego [...]. DembWyw 91. ▲ dość na kogoś (czegoś): Potęga nieprziacielska iako więzniow udawali, miała byc na Piędziesiąt tysięcy, ale iako oko, i rozum ludzki osądzic moze, w boju nad Trzidziescie tysięcy zda się ze nie było, alie i tego dosc na nas było. VorLetSkarb 247. [Pewien człowiek] kiedy drudzy zá duszę swoię álbo cudzą, tysiącámi dawáli, stámi, przynamniey talerámi, ieżeli on położył dzięgę tám, álbo kwartnik, dość na niego było [...]. MłodzKaz II, 55-56. Ale Pánie, wszákeś ty ná to przyszedł, ábyś od miásta do miástá chodził [...] á ná cożeś to w-iákimści mieście twoim ulgnął? Odpowiáda zá Páná nászego Chryzostom S. Dość ná Páná tey włokity [...]. MłodzKaz II, 154. ▲ dość na jednego: Dość ná iédnego/ ma co iéden robić/ Quae pastoris vnius dispendant curam [...]. Kn 138. dość na jednego; ma co ieden robić. genug Arbeit vor einen. c'est assez de travail pour une personne. T III 257. ▲ dość z kogoś będzie: Dosc z Ciebie będzie, cokolwiek zamyslisz nam tylko rozkazac, a do nas przynalezyc będzie, wszelkiego rozkazania twoiego naszą pilnoscią y silnoscią skutecznie dokazac. SzołHist 9v. [...] dosc ze mnie będzie naypowaznieyszego znamienia, y naychwalebnieyszego Imienia twoiego wspaniałosci, Ze mnie Ludzie za zycia moiego (day Boze krotkiego) będą Zoną twoią mianowac [...]. SzołHist 12v.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Mądremu dość skinąć/ ostátka się domyśli. KnAd 461. ● Wstyd dość raz vtrácić. KnAd 1264. ● Raz dość ná woynié szwánkowáć Polegszy/ trudno wétowáć. KnAd 992. ● Psu vbitemu dość kiy vkázáć. KnAd 907. ● Podobáć się mądremu/ dość i iédnemu. KnAd 880. ● Dość iest vczniowi podobáć się mistrzowi. KnAd 880. ● Złego dość raz skosztowáć: ábo zákusić. KnAd 1334. ● Raz dość omylić się/ zgrzeszyć. KnAd 992. ● Dość sárnie ogoná po rzyć. RysProv 21. ● Jédno słońcé dość ná niébié. Pánowánie towárzyszá nié lubi/ nié cierpi. KnAd 316. ● Cnotę dość pochwalić/ á daley nic. KnAd 84. ● Jédná nędzá nié dokuczy: ábo/ niédość ná człowiéká. KnAd 310. ● Dość/ mieć chlébá/ ile komu trzébá. KnAd 203.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]