Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. drzewo; D. drzewa; C. drzewu; B. drzewo; N. drzewem; Ms. drzewie; ~ lm C. drzewom

Znaczenia:

1. »wysoka roślina wieloletnia o zdrewniałym pniu i gałęziach«: Daremno się kłopocesz: i nam się nie zgodzi ta moneta, i tobie, nie wiemy, ocz chodzi”. Co słysząc, zatrwoży się i nie myśląc wiele, wybieży, porzuciwszy srebrniki w kościele, i stanąwszy pod drzewem za łeb się uchwyci: „Rwijcie, przeklęte jędze, wieku mego nici; rostąpcie się przepaści, a mnie w swoje lochy pożrzycie; biada, biada na mój rozum płochy. Zdradziłem Pana swego, krew niewinna woła Mistrza mojego na mię! RożAPam 35. Wywyższyłeś ją, Chryste Jezu Panie, wysszej cedrowym drzewom na Libanie. 8 A jeśliże jest niebieską Królową, jeśli ją Matką Najwyższego zową, od pierworodnej jeśli wolna zmazy, kiedy na ciele nie ma żadnej skazy, Rządzczyną świata, wszystkich świętych Panią, i wprzód, i pozad aniołowie za nią – toć kiedy takie ma tytuły w sobie, jakoż wszystkiego nie ma zjednać tobie? TwarKPoch H3v. Głóg drzéwo/ Cornus femina [...] Sanguineus frutex [...]. vide Swidwá. Kn 192. Tak długo owego wilka przesladuiąc gonią az go albo umorzą albo utopią albo złapaią togo nie odzieraiąc tak zewszystkim na wysokiey szubienicy albo na drzewie obieszszą na grubym zelaznym łancuchu. PasPam 55. Więc się oba [towarzysze] ku drzewu posuną w zawody, Ale zwyczajnie rączszy prze leniwszym wprzody. Dlatego mu cug puścił, gdy ow w wielkiej chuci, Co miał urwać na ziemię ono jabłko zruci. A ten go łupiąc: Przykład oczywisty, rzecze: Że często chłystek porwie, chartowi uciecze. PotFraszBrück II 210. głog drzewo. (cornus femina) Cornel-Baum, Körner-Baum. cornoüiller femelle. T III 382.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ drzewo bluszczowe: ▲ drzewo aloesowe (sz. zm.): Do tego kadzić z skorek ich, z kadzidłá, z Ladanu, drzewa Aloesowego, Storaku, z Sandalow, z Gwoździkow. PetrSInst A4v-B1. Do przepaloney wodki przyday [...] Cytwaru, Rad doronici, drzewa Aloesowego [...]. CompMed 637. Weźmi: Melissy, Miętki ogrodney kędzierzawey. Szałwii ogrodney z kwiatem, Korzenia Benedyktowego, Biedrzęcu białego, Lilii Konwalii, Lewandy, Kwiatu Rozmarynowego Kluczykowego, Kwiatu Szpikanardowego, Kwiatu Lipowego, Zołtych Fiałkow, Hizopu, Maieranu, każdego trzy garści, Korzenia Mistrzykowego, Kubebow, Kardomomow, Goździkow, Cynamonu, każdego połtora Łota. Muszkatowey Gałki, Muszkatowego Kwiatu, Jmbieru, każdego łot ieden. Drzewa Aloesowego, Pieprzu długiego, Gorczycy, Karulku, każdego Połłota. Jałowcu - 6 Łotow. Szafranu Połłota. BeimJelMed 366-367. Weźmi [...] Drzewá Aloesowego, Bolum Oryentálnego, każdego po iednym skrupule. VadeMed 255. ▲ bawełne drzewo »drzewo z rodziny ślazowatych; Gossypium«: Bawełłne drzewo, Rozdźiał 52. SyrZiel 732-733. ▲ balsamowe drzewo: ▲ bluszczowe drzewo: ▲ daktylowe drzewo »palma«: Daktilowe drzewo Palma LodDict 15. ▲ drzewo aloe: ▲ drzewo bzowe (sz. zm.):

2. »drewno«: Drwá do budowánia/ do roboty rzemięśnikow drzewem robiących/ Materia [...]. Multam materiam caedere. [...] Materiam, calcem, caementum conuexit. Kn 151. Są to Hulaygorody nakształt czo[s]nkow ktore zwyczaynie daią przy Szancach, przy Belluardach, Alias drzewa dłubane przez nie na krzyz przetykane, a na koncach drzewo z drzewem z pinane zelaznemy Skoblicami. PasPam 103v.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ drzewo cedrowe: Pośli mi też drzewá Cedrowego/ jodłowego/ i Almugimowego z Libánu: Bo ja wiem, iż słudzy twoji umieją wyrąbowáć drzewo ná Libánie: á oto słudzy moji będą z sługámi twojimi. Aby mi wygotowáli drzewá co nawięcey. BG 2Krn 2, 8-9. ▲ drzewo jodłowe: Pośli mi też drzewá Cedrowego/ jodłowego/ i Almugimowego z Libánu: Bo ja wiem, iż słudzy twoji umieją wyrąbowáć drzewo ná Libánie: á oto słudzy moji będą z sługámi twojimi. Aby mi wygotowáli drzewá co nawięcey. BG 2Krn 2, 8-9. ▲ drzewo almugimowe: Pośli mi też drzewá Cedrowego/ jodłowego/ i Almugimowego z Libánu: Bo ja wiem, iż słudzy twoji umieją wyrąbowáć drzewo ná Libánie: á oto słudzy moji będą z sługámi twojimi. Aby mi wygotowáli drzewá co nawięcey. BG 2Krn 2, 8-9. Nádto y słudzy Hirámowi/ y słudzy Sálomonowi, ktorzy byli przywieźli złotá z Ofir/ przywieźli y drzewá Almugimowego/ y kámienia drogiego. Y poczynił Krol z onego drzewá Almugimowego wschody do domu Páńskiego/ i do domu krolewskiego/ y hárfy/ y lutnie śpiewakom. A nie widano przedtym nigdy tákich rzeczy w ziemi Judskiey. BG 2Krn 9, 10-11. Nád to okręty Hirámá/ ktore przynosiły złoto z Ofir/ przyniosły z Ofir drzewá Almugimowego bárdzo wiele/ y kámienia drogiego. Y poczynił Krol z drzewá Almugimowego wschody do domu Páńskiego/ y do domu Krolewskiego y harfy/ y lutnie śpiewakom: A nigdy nie przywożono tákiego drzewá Almugimowego/ áni widziano/ áż do dniá tego. BG 1Krl 10, 11-12.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Nie po drzewie przygodá chodzi/ po ludziach. RysProv IX, 7. Przygody po ludziách, nié po drzéwách chodzą. KnAd 956. ● Nieszczęście po ludziach, nie po drzewie chodzi. PotMorKuk III 284. ● Kto muruie/ buduie. Kto z drzewá kleci/ ogień w domu nieci. RysProv VII, 1. ● (war.) Kiedy Niedźwiedziá vderzy gáłąź/ tedy ryknie/ á kiedy go drzewo przywáli/ tedy milczy. RysProv V, 5. Niedźwiedź srogo ná żołądź ryka: gdy gáłąź spádnié/ milczkiem umyka. KnAd 593. ● Ná lecące drzewo nie opieray się, bo cię zsobą pociągnie. FredPrzysł C2v.