Słownik XVII wieku

Znaczenia:

»zbiór wyrazów ułożonych i opracowanych wg jakiejś metody«: Rejestr wydatków [...] Za dykcjonarz niemiecki do pisania niemieckich kompozycyj zł 1/15. ŁugowPodr 112. Dobry dykcjonarz łaciński, francuski, hiszpański racz mi Wć przysłać, bo cale zapominam po francusku [...] Te trzy języki w jednym mają być dykcjonarzu. SobJListy 232. Czy iest też w Niebie Bibliotheca álbo Księgárniá? iest! i osobliwa, bo Wtora Osobá Troycy S. iest, i názywa się Księga álbo Księgarnia, mowi bowiem Pismo S. że w niey są Omnes thesauri sapientiae & scientiae Dei absconditi, wszystkie skárby, náuki, i mądrości záwárte. ále ma też Pan Bog nász i swoię Synonimę, swoy Dictionarz, á po polsku Słownik: zpátrzysz w-niem, co też to słowo łácińskie Homo znáczy? przeczytasz w-niem, że Homo, Człowiek, iest Owcá, Ovis, że ludzie, Owce, Oves. MłodzKaz IV, 14. Záraz tedy in primo introitu informacii moiey wydałem, w Roku 1686. zupełną Grámmátykę Polską pospołu z dykcyonarzem Niemieckim y Polskim. MalczZebr [przedm.]. Otrzymał był ten fawor Koniecpolski, że do niego wolno było iednemu z Turkow wchodzić, ktory go ięzyka Tureckiego y Arabskiego uczył, atoli gdy się o tym insi dowiedzieli, tego mu zabronieli; maiąc to za nieprzystoyną rzecz, żeby się niewolnik ieden, Swiętego (tak mowili) ięzyka ich uczył: przecięż z Dykcyonarza Tureckiego y z zwyczaiu, dosyć dobrze tym ięzykiem mowił; tym uczeniem się, czytaniem Xiąg iakich mogł między pogaństwem dostać, osobliwie Historykow, nabożeństwem, przykre więzienie sobie słodził. NiesKor II 583-584. DICTIONNAIRE [...] (Recueil fait en maniere de Catologue de tous les mots d'une langue par ordre alphabetique.) Vocabularium, DYKCYONARZ, Wokabularz, Słownik, Księga Słow álbo reiestr słow ięzyka iákiego wszystkich porządkiem obiecadła zebranych. DanKolaDyk I, 465. VOCABULAIRE (Dictionaire de tous les mots d'une langue). Vocabulorum index. Vocabularium. Dictionarium. WOKABULARZ Dykcyonarz słownik wszystkich słow ięzyka iákiego zebranie. DanKolaDyk II, 589. Słow wszytkich Chińskich Kircher náliczył tylko 600. (krotki to Dykcyonárz:) z ktorych cáła mowá ich skłáda sie y Pismo, co ráz máiąc pronuncyacyę y accentus, á tym samym ináksze signifikacye. ChmielAteny II 608. Mały dykcyonarz polski y francuski. KulUszDyk [tytuł]. Jednym greckim [terminom] wybaczam, bo to jako kolebka nauk władzą uknowania i utworzenia onych ma swoje tak powszechne i przywiązane wyrażenia, iż języka uczonego dawnego greckiego i uniwersalne nie przeszły w wymowie i kiedy łaciński w Rzymie, fancuski wszędzie, dzisiaj jeszcze pierwszy grecki wykopują; dykcjonarze wartują [wertują, przeglądają] i terminów zażywają. JabłJAWierFil 487. Pater Gregorius Knap Jezuita, wielki nad Dykcyonarzem Łacinskim, Polskim, Greckim, Niemieckim, Pracownik, około 85. dykcii Polskich z Łaciny uformowanych, w Polskim ięzyku naliczył przez alfabet; naprzykłád Ampułka, altana aspekt. ChmielAteny IV 379. Dykcyonarz, mownik. grosses WörterBuch. un Dictionnaire. T III 298. Stosuiąc daléy dlá Nauczycielów naukę tę do praktyki, iak maią uczyć dzieci znaczéniá szczególnych wyrazów; pokazuię im źrzódło téy nauki w Słownikach czyli Dykcyonarzach narodowych. KopczUkład 144. Ktore wszystkie słowa y inszych tákowych niezliczona rzecz/ znayduią się dwoiako pisane w Historyckich Dykcyonarzach. DembWyw 18. Iáko ná przykład mamy w pomienionym Dykcjonarzu Historyckiem [...] y kilka tysiecy słow inszych: ktore się zá czásem w osobne kupy zbiorą/ ná pokazánie więcey tych Reguł niepráwości. DembWyw 20.

◼ Przenośnie: ◼ Pan de Stählin Konsyliarz Stanu iest Dykcyonarzem żyiącym wszelkiego gatunku umieiętności ale iak nie wszystko co się zdarzy czytać w kśiążkach iest prawdą, tak się też rzecz ma o tem co on mowi lub pisze. WoenGrebStan 90.