Słownik XVII wieku

Znaczenia:

»duże, drewniane naczynie do wyrabiania ciasta na chleb«: Weźmi Ammoniaku/ Bdelium/ Fig suchych mięśistych po dwu łoty/ Kwásu z dźieże/ álbo náciásty łot/ Liścia Ruty świeżey/ Iágod Támáryszkowych/ Sáletry kopáney po czwierći łotá/ Armoniak y Naćiaskę w occie rozczynić. Po tym ine rzeczy z tym vmięszawszy/ ná lewy bok plastrować. SyrZiel 220. A ten kwas złośliwy we trzech sie dzieżach náyduie. ZawieszPrzysmaki 91. Iesli oni święći Pustelnicy nie kłádli nic w tę dźieżę swoię/ iedno sczere plewy/ iedno źiołká/ iedno korzonki/ iedno chwasty/ á przedśię ten złośliwy Kwás ták był potężny/ że sie y to czásem zákwáśiło y ruszyło y burzyło. ZawieszPrzysmaki 95. Y wyda rzeká żáby/ ktore wylezą/ y wnidą do domu twego/ y do komory łożá twego/ y ná pośćiel twoję/ y do domu sług twojich/ y miedzy lud twoj/ y do piecow twojich/ y w dzieże twoje. BG Wj 8, 3. Dźieżá/ niécka/ koryto do ćiástá/ Mactra [...]. Kn 167. Kłód do kapusty 6 złych, jedna u bednarza, której nie narządził, dzieża do chleba 1, węborków jest 4, szkopków do dojenia 4 [...]. InwChełm 29. Fletów do mleczna dobrych n-ro 82, kłodów do kapusty 2, dzieża do chleba wielka 1, węborków par 2, szkopów do dojenia 4, balia do twarogu 1, kierzniów: mała i wielka 2, baron do masła robienia 1, kopanek: wielka i mała 2, koryto do słodzin w sieni 1, kocioł o 2 węborkach z drybinkiem o nogach 3 — jeden, stołów w folwarku 2, ławów przy ścianach około stoła 2. InwChełm 30. Wszelkie żywności Stworzeniom potrzebne, Jnáczey tákby, iák kwas w dzieży kisły, Wiekiem przykryte dwie cnoty chwálebne, Jedna oziębłość promieńmi rozgrzeie, Druga wilgoci, osuszy, owieie. DrużZbiór 362. Od różnych rzeczy pierza kłoda nabita, garków 2 wielkich kwapu, wieszadło nowe od chleba, stolnica kuchenna tasarską robotą, kłód 7, ósma mniejsza od kapusty, dzieże 2, jedna wielka, druga mniejsza od roboty chleba, ćwierci 2, trzecia od gorzałki o 2 uchach dębowa, wybierka, rurnice. InwKal II 80. Dźieża, niecka, koryto do ćiasta. Teig-Trog; Mulde zum Teig. mai, paitrin, huche, où l'on paîtrit la pâte. T III 318. Dla zrobienia tego wybornego kwaszonego chleba wsypuie się rzeczona mieszanina troiakiey mąki do dzieży, wszystko iak naylepiey miesza się rękami, w środku tey suchey ieszcze massy mąk robi się dołek, bryła kwasu rozrabia się gęsto z ciepłą wodą w iakim naczyniu, i to wlewa się ciepło do tego dołku i zasypuie się mąką [...] ThaerGosp 23.

◼ Przenośnie: ◼ Czegóż nad świata tego bawimy się dzieżą? Mając duszom przaśny chleb, na ciała odzieżą, Kwapmy się, nie czekając, rychło ciasto skwaśnie: Nuż nam słońce tymczasem na niebie zagaśnie, Że nie liznąwszy, które źródłem w niebie pluszczy, Miodu i mleka, z Żydy pomrzemy na puszczy. PotFrasz2Kuk II 445.