W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 13.03.2025
*DZIESIĘTNY licz.
Warianty fonetyczne: *DZIESIĘTNY, DZIESIĄTNY
Słowniki:
SStp (dziesiątny, dziesiętny), SXVI (dziesiątny, dziesiętny), T (dziesiątny), L (dziesiątny; XVIII), SWil (dziesiętny, dziesiątny), SW (dziesiętny, dziesiątny), SJP (dziesiętny) notują
Kn nie notują
Formy: lp lp M. m dziesiątny; D. m dziesiątnego; ż dziesiętnej; dziesiątnej; ~ lm lm M. dziesiątne; D. dziesiątnych; B. dziesiątne; N. dziesiątnemi
Znaczenia:
1. »składający się z dziesięciu elementów«: O co garłem karze Świecki urząd laików, okryją ołtarze; Że gdyby do wytyczy przyjść miało dziesiętnej, Ledwie by jeden ze sta nalazł się poświętny. PotMorKuk III 140. Dźieśiątny, vid. Dźieśiątkowy. T III 314. W tym przykładzie zebrawszy dziesięć iedności, ktore się dodaią, ponieważ tę dziesięć iedności, czynią iednę iedność gatunku liczb dziesiątnego, ta iedność przydawa się do tegoż gatunku, iako iuż do niego należąca. HuillGawArytm 30.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: mat. ułomek dziesiątny »ułamek, którego mianownik jest potęgą liczby 10«: Jeżeli liczba, któréy Logarytmu szukamy, z iednéy lub ze dwóch Cyfer składá się, upatruy iéy w trzech karty piérwszéy kolumnach naznaczonych tym wyrazém Liczby, a w przyległéy kolumnie naznaczonéy tym wyrazém Logarytmy, znáydziesz obok liczby danéy, Logarytmowé ułomki dziesiątné z sześciu tylko Cyfer złożone: przed któremi, gdy położysz przyzwoitą Cechę, to iest: albo 0, alboli też 1, (podług tego, co się pod liczbą drugą powiedziało) będziesz miał Logarytm żądany. ZaborLogar II. W jnnych Táblicach Logarytmowych ułomki dziesiątné pospolicie z siedmiu Cyfer czyli znaków liczebnych składaią się, leczże rachunki pospolité tak wielkiego przybliżeniá nie potrzebuią, z Táblicy teraźnieyszéy odrzucono siódmą, czyli piérwszą od ręki prawéy Cyfrę: gdzie iednak odrzuconá Cyfra większá była od 5, tam ostatnią pozostałą zawsze powiększono iednością, czyli 1. ZaborLogar II. Tak sobie postępować trzeba z innémi każdéy kolumny Zerem czyli o naznaczonéy ułomkami dziesiątnémi, w których dlá unikniéniá kilkókrotnégo powtarzaniá iednychże liczb, ostatnie tylko odmienné cztéry lub trzy Cyfry w Tablicy są umieszczoné. ZaborLogar III. Co się zaś tycze sposobów wynáydywaniá Logarytmów należących do ułomków dziesiątnych i ułomków zwyczáynych; tudzież wyszukiwaniá liczby odpowiádaiącéy Logarytmowi, który albo przechodzi Táblicę, albo też wpadá między dwa Logarytmy w Táblicy; iako też prawidéł używaniá samychże Logarytmów; masz ie wyłożoné w Części I. Geometryi dlá Szkół Narodowych. ZaborLogar VIII.
2. »stanowiący dziesiątą część jakiejś całości«: W tym tedy moim wyobrażeniu zważam iako pierwszy świadek ubiegł ze mną 9/10 części wyznaczonego pola; drugi zaś świadek rowny ważnością pierwszemu, doydzie tey samey proporcyi względem dziesiątey części ktora się zostaie, ktorą y pierwszy świadek ma z całym owym placem; drugi więc świadek ubieży ze mną 9/10 teyże dziesiątney: a zatym ubiegnę z temi dwoma świadkami 99/100 części tegoż placu etc. BonLinBadania 10. Do sprawdzenia, ieżeli narzędzie, odpowiada doskonale wagomiarowi armaty, używa się podwóynéy węgiélnicy A, opatrzonéy liniiáłem ruchomym a; na dwóch bokach nieruchomych c, c, iest wyryta miara długa na pół stopy, podzielona z iednéy strony na części dwunaste, a z drugiéy na dziesiątne, zamiast któréy ktoby chciáł, możnaby także dać wagomiary kul, i armat poznaczone. JakubJNauka 199.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autorka: RB