W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 11.07.2019
DZIKI przym.
Słowniki:
notują
Formy: lp M. m dziki; ż dzika; n dzikie; D. ż dzikiej; B. m żyw dzikiego; N. ż dziką; lm M. nmos dzikie
Znaczenia:
1. »groźny«: Dźiki/ Ferus [...] vide Niéogłaskány. Polny 2. Kn 168. Ferus, adiect. Dźiki. Léśny. Niéogłaskány. Okrutny. Srogi. Niélucki. Niéorány. [...] sub Pustynia. KnŁacPol 305.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: bestia dzika (sz. zm.) »zwierzę nieudomowione, nieoswojone, żyjące niezależnie od człowieka«: Bestyią dziką łátwiey iest uśmierzyć niżeli ięzyk wielomowny. StarKaz II, 419 marg. Ludzieć […] Okrutniejszy nad tury i dziki bestyje, Zjadliwszy nad jaszczórki, padalce i żmije. ZimBSiel 152. Potym byliśmy gdzie dzikie bestyje. Lwy ktorych 5. Tygrys barzo piękny. WojszDiar 70. Był ten, co Cyrulikom z brzytwą nie dowierza, Brodę wąglem opala, sam miasto bálwierzá. Był, ktory Zenie, Synom, od dzikiey bestyie Okrutnieyszy, niewinie poucinał szyie. PotPocz 55. BESTE Sauvage […] BESTYA dzika zwierz, co nie iest domowe. *przeciwna iest Bestya ogłaskana, chowana przy domu. DanKolaDyk I, 192. ▲ : ▲ dzika farba: Dźika fárbá vide Zélázna fárbá. Kn 168. Żélázna fárbá/ dźika iáko mármuru ćięmnoczerwonego. Ferreus color [...]. Ferrugineus color [...]. Kn 1418. ▲ dziki mąż: Dziki mąż/ léśny/ potworá léśna. Satyrus, [...] Semifer, [...] Semihomo, v. Mieszániéc 1. Kn 168. Sătyrus, Gr. Dziki mąż. KnŁacPol 692.
Związki frazeologiczne: jak(o) bestyja, jako bestyja bezrozumna, jako bestyja szalona, jako dzika bestyja, jako nierozumna bestyja »po zwierzęcemu, tak jak zwierzę, w odróżnieniu od tego, co właściwe człowiekowi«: Słudzy Księcia Jego Mości z góry tak dobrze ich [uczestników powstania przeciwko carowi] witali, że pięćdziesiętna liczba na pierwszym wstępie w pobitych wypełniona była. Na to mało jako bestye bezrozumne dbając, przecie na łupy padały […] a na nich potem zabijano. NiemPam 81. W rzece topili [Szkoci] onego Szkodczę Rzeczypospolitey/ iáko więc bestye szálone topimy. StarPopr 131. Iáko dzika bestya do klatki z kratámi ie[st] wrzucony/ támci vmárł [król duński Krystyernus]. BirkNagr 54. Iáko bydlę/ iáko béstya/ po béstyalsku. Pecorum modo, […]. More ferae, […]. In pecorum modum […]. More bestiarum […]. Kn 232. Chrystus Pan tryumphuie iádąc do Jeruzalem z tego/ iż ludzi grzesznych/ iáko bestyie iákie przemienił słowem Ewángeliey swoiey/ w ludzi rozumnych. StarKaz II, 292. Ják bestyje bezrozumne żyjąc nie wierzą [Epikurowie], áby dusze po śmierci żyć miáły. GdacPan 164. Żyć też samemu, to jak bestya – jako Arystoteles mówi. MatłBabBad 188. Panowie ławnicy tylko z grzywien pić śmierdziuchę umieją, zgoła wszyscy jako nierozumne bestyje. MałpaCzłow 201. Obżarty iák bestya, z káżdym się poswárzy, Po pysku, y po bokach, często mu [pijakowi] się zdárzy. PromMed Przemowa, 2.. Krzywo przysięgáć, testámentá, legácye, ukrywáć, upiiáć się iak bestye z utrátą rozumu, drugich do tego przywodzić, […] Niektorym widzą się zá máłe grzeszki. DanOstSwada V, 22.
2. »polny«: Dźiki/ [...] Polny 2. Kn 168. Polny/ i. niéogrodny/ léśny/ dźiki. Agrestis arbor [...]. Kn 766.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: dzika bania: COLOGUINTE [...] Colocynthis [...] ZAMORSKIE iábłko dzika bania smaku bardzo gorzkiego. DanKolaDyk I, 321.
3. »żyjący na wolności, nieoswojony«: Dźiki/ [...] vide Niéogłaskány [...]. Kn 168. Skoro rano potkał ią Dragąn niewiedząc co to, czy chowane czy dzikie uderzył Berdyszęm zabił, wstaną wydry niemasz. PasPam 255. W tym zas osobliwą miałęm Complacencyią zem zaw[sze] zwierzow tak cwiczył ze to y łaskawe było y zepsy przestawało y rowno ze psy swego dzikiego Brata goniło. PasPam 256-256v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: gęś dzika: Gęsi Dzikie włoczyły się [...] ale iakies były odmięnne nie takie iako te co zawsze bywaią niby trochę srokate koło karków padały y [z] Swoyskiemi Gęsiami y niebardzo były płoche. PasPam 282-282v. gęś domowa, dzika. T III 371. ▲ nieme bydlę dzikie: Stworzywszy Bog Wszechmogący wszytkę Máchinę świátá, y ná niey nieme bydlętá domowe, y dzikie [...] táką rádę uczynił: Faciamus hominem. HercBan 1. ▲ dzikie bydlę: XXVIII. Dzikie Bydlętá. Tur y Báwoł są dzikie Woły. Łoś [...] ma rozłożyste rogi: jáko y Jeleń. Ale Sárná z Sárnięciem zadnych nie mal nie ma rogow. Kozorożec [...] Dzika Kozá [...] Jednorożec [...] Dzik. KomDobrOrb 67. ▲ kot dziki »żbik«: Kot dziki/ vide Żbik. Kn 310. ▲ koza dzika »kozica«: Kozá dźika/ skálna. Dama [...] v. Sárná. Kn 131. Capra siluestris. Kozá dźika. KnŁacPol 110. Dāma, [...] Kozá dźika. KnŁacPol 200. Dāmŭla. Koza dźika. KnŁacPol 201. Na łbie rogi dwa zakrzywione takie iak ukozy dzikiey. PasPam 65. ▲ dziki byk: Po gorách, lásach iest mnostwo Słoniow, Nosorozcow, Tygrysow, [...] Dzikich Bykow, Koni [w królestwie Syjam]. ChmielAteny II 602. ▲ gołąb dziki siny: Gołąb dziki siny/ Columba agrestis et saxatilis. Kn 200. Gołąb dziki, siny. wilde Taube. pigeon sauvage. T III 397.
4. »o terenach, obszarach: nietknięty ręką ludzką, pierwotny«
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: dzikie pole: Dźikié polé/ v. Pustynia. Kn 168.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: cząbr dziki: CAbr dwoy iest/ ogrodny ábo siany/ y wieyski ábo dziki. SyrZiel 505.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
DZIKI
Znaczenia:
składnik nazwy własnej hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: dzikie Pola (sz. zm.) »historyczna kraina nad dolnym Dnieprem«: [...] w Europie ná Ukráinie dzikie polá; są niesposobne do mięszkania. BystrzInfGeogr B3v.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: SPas