Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, T, L (XVII-XVIII w.), SWil, SW, SJP notują
SStp, Kn nie notują

Formy: lp M. fabryka; D. fabryki; B. fabrykę; Ms. fabryce; ~ lm B. fabryki

Etymologia: <łac. fabrica>

Znaczenia:

1. »budynek, budowla, gmach«: Przytoczył to iako iest cięszka rzecz Architektowi kiedy mu kto do złozenia Fabryki iuz przyciesane Heblowane wezmie drewno. PasPam 87v. Agrigentini w Sycylii solennie się i smácznemi tuczyli potrawami y mocne ich były Fabryki. ChmielAteny II 683. Przy budowániu záś Wieży Babilońskiey, że to było superbum opus, aequataque Machina Caelo; prożnej ostentacyi fabryka, Nemroda BOGU obmierzłego Inwencya y promocya, wszystka owá Ludu nieźliczonego mnogość, koło fabryki robiąca, Dekretem Pana BOGA Ultoris tanti ausus, ukarána pomieszániem Języków, czyli nowych stworzeniem, gdyż Philo Zyd uczony bardzo Starożytny trzyma, że była tylko Confusio Języków iuż będących ná świecie, Hebrayski in sua puritate rezerwuiąc, á nie nowych wlanie w onych niebożnych Architektow. Iednákże ta náypewnieyszá sentencya, że przy Wieży Babylońskiey wszystkie nowe urodziły się Języki, gdyż ab Origine Mundi, cały Swiat był unius labii według Pisma Swiętego; y ten Język był konserwowány w spráwiedliwym Człeku, do Fabryki tej się nie implikuiącym, Heber názwanym, Oycu Falego[.] ChmielAteny II 743-744. Muruią, buduią, y wspaniałe eryguią, fabryki, Cudzoziemcy, ale swoim Rzemieślnikiem, żáden w erygowániu sumpt extra Regnum niewychodzi, ále intra viscera Państwa, między ubogi dzieli się lud, y sposob życia im podaie, do prácy záchęca, á od prożnowánia odwodzi, náwet chłopu, własney niegodzi się stáwić chałupy, gdyby w Cechu niebył. GarczAnat 118.

◼ Przenośnie: ◼ CZłowiek u Grekow zowie się Microcosmus, to iest Mały swiat; że co w Wielkiey swiátá admiruięmy Fabryce, to w małey Człeká znáydujęmy strukturze. ChmielAteny1745 I 581.

2. »warsztat produkcyjny, wytwórnia; budynek mieszczący taki warsztat«: Fabryka, f. Fabrique, Werk-Haus. facture, f. fabrique, f. T III 341.

3. »produkcja, wytwarzanie«: Zbiegło mi dwóch chimików, zawiódszy mię więcej jak na dwadzieścia tysięcy dobrej monety, którem awansował na nową fabrykę porceliny japońskiej, mającą tu być być podług próbki zrobionej prawie na moich oczach. Za którymi trzy wysłałem pogonie, wielką mając ufność w św. Antonim, że mi nie zginą. RadziwHDiar 105.