Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »człowiek, u którego przeważa flegma, tj. jeden z czterech zasadniczych ciekłych składników ustroju ludzkiego, również pełen wszelkiej nieczystości organizmu o konsystencji wodnistej lub zgęszczonego śluzu, jak smarki, plwocina«: Melankolikom służy pokarm miernociepły y wilgotny. Cholerykom ma być chłodzący y wilgotny, flegmatykom gorący á subtelny: zaś w ktorych się krew zbytnia rodzi, maią pokarm miewać chłodzący y małego tuczenia. PetrSInst B2. A phlegmatyk zechceli w konfekcie [lek]/ niechayże tákowy ma przy sobie. SykstCiepl 156. Flégmátyk/ propr. flégmisty. Pituitosus [...]. Kn 178. Flegmátycy máło co ważą, bo są zimni y wilgotny Komplexyi w ktorey krew pánuie, dla ciepłá y wilgotności, czyni że prędko poymuią ále im się praca wtęskni. TylkRoz 85. Idzie to zatym iákiey kto komplexyey, czy choleryk, czy melancholik &c, bo gdy ná fárbę pátrzem á wdzięczná farbá, duchy podobne rozszerzaią się y wzbudzáią ktore w meláncholiku czernieisze, w flegmátyku bielsze &c, y humor ktory z oną farbą ma iákieś porozumienie, iáko to czarny z melancholią, ognisty z cholerą &c, y ták bywá nieiáká lubość: y zatym w farbie kochánie. TylkRoz 203-204. A z tąd pochodzi iż Melancholicy włos máią czarny, bo maią wilgotność przypaloną: w Flegmátykách biáłe wodniste humory, tákiesz też y włosy, w cholerykách zołte albo czerwone bo táká cholerá. TylkRoz 259. Iákoż y ci co o rzeczách náturalnych pisáć zwykli, powiádáią, że melánkolik widzi przez sen czarne rzeczy, smętne osoby, żałobne ákty, phlegmátyk dzdze, náwáłnośći morskie, niepogody, y mgły wilgotne [...]. AndPiekBoh 2. [...] nayczęściey nápada [paraliż] flegmátykow, owych pospolicie co się sedentáryą bawią, á wiele iedzą y piią [...]. CompMed 121. Znaki Flegmatyká być sądzą te: gdy kto ogromny, tułowity, pomiernego wzrostu, włosa obrzedniego, mię[t]kiego, białásego. głosu cienkiego y wolnego, ospáły: często pluiący: twarzy obwisłey bládey: chodu leniwego: często miewa sny że tonie, brnie, pływa, łáźni záżywa, dźwiga iákie ciężary, ucieka, &c.. BystrzInfAstrol 12 nlb - 13 nlb. Dla tego osobliwie w tym paroxyzmie zawsze trzeba miec w swieżey pamięci te okoliczności: Kto, co, kiedy, iako, komu. Ponieważ choleryczni ludzie gorących lekarstw znieść nie mogą. Przeciwnym zas sposobem flegmatycy y melancholicy z nich polepszenie odbieraią. BeimJelMed 53. Co się womitow tycze, to obżartym flegmatykom, cholerykom do womytow [!] skłonnym (iako się wzwyż nadmieniło) kiedy z betzuartowemi lekarstwy z mięszane bywaią; arcypomocne są. BeimJelMed 55. Flegmatycy y wilgotnego temperamentu ludzie tym częściey niech się laxuią Pigułkami zaleconemi w rozdziale o głowy boleniu Annotat. 11ma. BeimJelMed 273. Flegmatycy podeszłego wieku bez krwi puszczenia obeyść się mogą; y powinni bo by tym samym nie pomiarkowanych affekcyi mnostwo na kark swoy sprowadzili. BeimJelMed 345. Flegmatyk. 1) Heilk. ein Phlegmaticus, der viel kalten Schleim bey sich hat [...] 1) médec. un pituiteux; homme plein de pituite. [...]. T III 342.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Więcey z przysádą Kolery spráwi obrotny w roku, niż flegmátyk zá dziesięć, (dla tego się rzec może: Obrotny iák dwá rázy żyie). FredPrzysł D2v.

2. »człowiek odznaczający się powolnością odruchów i reakcji na wszelkie bodźce; człowiek leniwy«: Flégmátyk/ tr. vide. Niéochotny/ Niérychły. Kn 178. Tak człowiek, ktorym Dawid był, skłonnym do boiu Niedługo mogł dotrzymać traktatu pokoiu. Krewkości temperament rządził Iego szykiem, Dla tego się niezgodził z żadnym flegmátykiem. DrużZbiór 128. Flegmatyk [...] 2) träger Mensch, ein Phlegmaticus [...] 2) homme phlegmatique; paresseux. T III 342.