Słownik XVII wieku

Słowniki:
L, SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI (?), Kn (?), T (?) nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1656-1688

Formy: lp M. fortuna; D. fortuny; B. fortunę; N. fortuną; Ms. fortunie; ~ lm M. fortuny; D. fortun

Etymologia: <łac. fortuna>

Znaczenia:

1. »los, dola«: Przyiechawszy zdrowo y w Fortunie pewnie dobrey, witali mię [rodzice] z takim niezmiernym płaczem ze do godziny utulic się nie mogli. PasPam 80. Za odmianą mieysca zwykła się tez mienic y fortuna. PasPam 101v. Iako człowiekiem tak y iego Fortuną Bog dysponuie. PasPam 150v. Nigdy nietrzeba człowiekowi desperowac Choc się nacię trochę za Marszczy Fortuna. PasPam 150v. Gdy Sama Panna z Iowiszem Łaskawym Rządy Roczne obeymie przy Pokoiu Prawym wszystkiego się Dobrego spodziewac potrzeba Zdrowia fortun pomyslnych y dostatku chleba. PasPam 272.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ ślepa fortuna »ślepy los«: Niewiedziałes to podobno Slepiu. Ze to Slepa Fortuna więcey moze nizli ty. PasPam 192v. ▲ odmiana fortuny »zmiana losu«: Sami więzniowie Szwedzcy przyznawali to że cale odmianę fortuny widzą. PasPam 73.

2. »dobry los, szczęście, pomyślność, powodzenie«: O Boze dobry Boze nasz Łaskawy Niepoięte są czynow Twoich sprawy Dzwigniesz kogo chcesz kogo chcesz ponizysz Umkniesz fortuny gdzie raczysz przyblizysz. PasPam 109v. Tak to u mnie fortuna była iakas chwytliwa, gorąca. PasPam 221. Była ochota [...] taka ze duszkoz by było y ptakiem iako nay prędzey przeleciec. A znak to iuz był przyszłey Fortuny. PasPam 259v.

3. »bogactwa, majątek, zwłaszcza majątek ziemski, dobra«: Niemoze bydz inaczey tylko uczynić bo mi przecię zal było rzucac nietak daleko fortunę iako affekt taki ktoremu opodobny trudno. PasPam 73v. Mię takie ogarneły kłopoty z ktorych ledwiem wybrnął y postaremu z wielkim fortuny moiey uszcze[r]bkiem. PasPam 88. Byłęm Zołnierzęm non per intervalla [nie z przerwami] ale Continue [ciągle] Słuząc przesłuzyłęm Florem Aetatis Cum dispendio [kwiat wieku z utratą] zdrowia y Fortun Mąm Swiadki Cicatrices [blizny]. PasPam 284.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Lepszá záwsze iest Niska z Cnotą chata. Niż Wysoki z Fortuną Pałac. LubSŁapAdw 107.