Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »pochodzący z gór, charakterystyczny dla gór, górski«: Gorny/ ná gorách mieszkáiący/ rostący. Monticola [...]. Montiuagus [...]. Montanus [...]. Kn 203. O Apoteko w gorniey Academiey maiąca Pieczary [...] iesli na początku wesela y smętku mego przepomnię was/ niech przyschnie ięzyk moy do podniebienia mego. KalCuda 22. Gorny. 1) Berg-, der auf einem Berge wohnet, oder wächst. [...] de montagne; qui apartient à une montagne; qui habite sur une montagne. [...] gorni obywatele; ziele gorne. T III 404-405.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ górna siarka: Wziąć [...] czarney gorney siarki/ ktorą Atramentem kruszcowym/ albo kopanym zowią. SyrZiel 1268. ▲ szparag górny: Pomiernego iest Szparag przyrodzeniá [...]. Wodny także ábo bagienny y gorny/ tegoż są przyrodzenia. SyrZiel 1125.

2. »znajdujący się na pewnej wysokości, wyżej nad czymś leżący«: Gorny/ wzgorę będący/ nagorny. Superus [...]. Limen superum, inferum [...]. Kn 203. Podle tego budynku [dworu] przystawiono budyneczek mały z izdebką dolną i drugą gorną. OpisKról 423. Piece ná gruntownym sklepieniu álbo balkowaniu osadzać ták należy, áby dolnego oraz y gornych pokoiow czeluścia w iedenże w chodziły komin. BystrzInfArch E2. Słup [kolumny] ma zpływ gorny y dolny, pierścien gorny y dolny. BystrzInfArch B3v. Gorny. [...] 2) Ober-, der oben ist. [...] d'enhaut; qui est en haut. [...] gorne mieszkanie. T III 404-405.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ górna pieczeń: Brázelle Wołowe. Weźmiy od gorney pieczeni ziober kilká/ porąb cienko po iednemu ziebrze/ potłucz/ námocz w occie winnym przez dwie godzinie/ przydawszy soli/ potym osusz/ piecz ná roście/ usiekay bardzo drobno/ łoiu kruchego w łoż w rynkę/ y te Brazelle w łoż/ w ley rosołu/ warz/ przyley potym Octu tego w ktorymeś moczył/ y pieprzu/ Imbieru/ Gałki/ przywarz/ á day ciepło ná stoł. CzerComp 33.

3. »wysoko wznoszący się; wysoko latający; wysoki«: Gorny. [...] 3) hoch, als der Flug eines Vagels. [...] haut, en parlant du vol d'un oiseau. [...] orzeł gornym się nad wszystkie ptaki unosi lotem. T III 404-405.

4. »położony bliżej źródeł rzeki, w górach albo między górami«: Gorny. [...] 4) Ober-, als ein Land. [...] haut, supérieur, eloigné de la mer comme un païs. [...] gorne Woiewodztwa; gorna Saxonia. T III 404-405.

5. »główny, zwierzchni, naczelny; najwyższy«: Głowny. [...] 5) hoch, Ober-, von Gerichten. [...] supérieur, grand, prémier, en parlant de quelques oficiers. [...] gorny Sąd. T III 404-405.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ królestwo górne »królestwo Niebieskie, Królestwo Boże«: Szczęsliwsi ktorzy od iego [świata] oddaliwszy się konwersacyiey [...] Niesmiertelnosci Zostaią Synami y poniewaz Servire Deo Regnare est [służyć Bogu jest to królować] Nieomylnymi krolestwa Gornego Dziedzicami. PasPam 281v.

6.przen. »wzniosły, podniosły, dumny, pyszny; napuszony; górnolotny«: Gorny/ [...] vide Pyszny. Kn 203. Ow Smiesnieyszy co od Smiechu ulegał cosz gdyby Obaczył tymi czasy pełne dymow głowy gorne animusze Nadete ambitią oraz prozną chwałą. OpalKSat 79. Stanął tedy Marszłkięm Swiderski człowiek prosty y szczery Substirutem zas Borzęcki Porucznik Chorągwie Pancerney Franciszka Myszkowskiego [...] Człowiek uczony fantazyiey gorney. PasPam 116. Gorny. [...] 6) stoltz, hochmüthig. [...] haut, orgueilleux, arrogant, fier. [...] umysł górny, fantazya górna; Hiszpani są gorni i gorno mowią. T III 404-405.