Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. głos; D. głosu; C. głosowi; B. uż. nżyw. głos; N. głosem; Ms. głosie; ~ lm M. uż. nosob. głosy; D. głosów; C. głosom; B. uż. nosob. głosy; N. głosami; Ms. głosach // głosiech

Znaczenia:

1. »dźwięk wydawany przez istotę żyjącą«: Głos kobzy i głos bębna nie jest równy. SaadiOtwSGul 245. Na stracenie głosu. [...] Dobrze też wziąść żółci bydlęcej, i wlać w gardło psu. OstrorMyślTur 24. Na stracenie głosu najpierwsze lekarstwo, psa na pole nie brać, póki go znowu mieć nie pocznie. OstrorMyślTur 24. Ma tedy przejemca słabiej i niedbalej dawnego zająca przejmować, świeższego rzeźwiej, bliskiego, i uwijając się tem ochotniej i głosu co najlepiej dobywając, i mocniej, i rzeźwiej, i częściej, żeby myśliwiec po jego przejmowaniu sądził, upatrując miejsca, gdzie podobno zającowi siedzieć, i zatem gdzie potrzeba zakładać. OstrorMyślTur 29. Taki pies jest zacieczca, albo nieciekawy; jeśli zacieczca, potrzeba aby miał głos przynajmniej śrzedni, i upór w gonieniu popędzonego zająca [...] OstrorMyślTur 30. [...] inaczej głosu dobywa goniąc, a inaczej przewrzaskiwa do psów idąc. OstrorMyślTur 31. [...] uciecha w gonieniu jest na głosach psich, a to cukruje kiedy tego długo (to jest wszystkich rozkoszy przysmak) on głosów. ujmuje cicho przebiegając, i zasadzając się zdradliwie, czas odcina porywając zająca, któryby był uciekał dłużej, [...] OstrorMyślTur 35. Mają tedy biegami takiemi być wszyscy psi, że kiedy idą goniąc, zda się jakoby jeden głos czynili, żeby się głosy jedne za drugiemi po lesie nie rozwlokły. OstrorMyślTur 41. [...] myśliwiec dla zadnych głosów przednich słyszeć nie może, którzy daleko odbiegli. OstrorMyślTur 41. Głosy psie/ iáko wszelákie/ od básu się poczynáiąc ná dyszkáncie stawáią: przeto y korygowáć głosy psie/ y poznawáć kto chce/ ma naprzod firmam impressionem uczynić/ żeby dobrze rozdzielił na básy/ tenory/ álty y dyszkánty: więc między temi wszystkiemi są jedne miąsze, drugie średnie, trzecie cienkie. OstrorMyślTur 41. Korygować je komu się dostanie, znać że to błogosławiony myśliwiec, bo mu zbywa psów dobrych, kiedy już nie tylko bez cnót i misterstw, ale i bez głosów grzecznych psa mieć nie chce [...]. OstrorMyślTur 42. [...] łacno i w wielkiej liczbie psów pamiętać, jaki który głos wydawa, na czem siła i myśliwcowi i szczwaczowi należy. OstrorMyślTur 42. Kwiatki się ukázują ná ziemi: cżás śpiewánia przyszedł: á głos sinogárlice słycháć w ziemi nászey. BG Pnp 2, 12. Gołębico mojá/ mieszkájąca w rospádlinách skálnych/ w skrytościách przykrych/ okaż mi oblicże twoje/ niech usłyszę głos twoj/ ábowiem głos twoj wdzięcżny/ á oblicże twoje pożądáne. BG Pnp 2, 14. Głos miłego mego! oto on idzie skacżąc po tych gorách/ a poskákując po tych págorkách. BG Pnp 2, 8. Oto stoję u drzwi/ y kołácę: jesliby kto usłyszał głos moj i otworzył drzwi, wnidę do niego y będę z nim wiecżerzał/ á on ze mną. BG Ap 3, 20. A Gezy uprzedził je/ y położył laskę ná oblicze dziecięciá: lecz nie było głosu/ áni czucia. BG 2Krl 4, 31. JAć spię/ ále serce moje czuje/ y słyszy głos miłego mego, kołácącego y mówiącego: Otworz mi siostro mojá/ przyjaciółko mojá/ gołębico mojá, uprzejma mojá; ábowiem głowa mojá pełna jest rosy/ á kędzierze moje kropli nocnych. BG Pnp 5, 2. Otworzyłám miłemu memu/ ále miły moj już był odszedł y minął: omdláłám byłá ná głos jego. BG Pnp 5,6. Ale we dni głosu Anjołá siodmego/ gdy będzie trąbił/ dokona się tájemnicá Boża/ jáko opowiedział sługom swojim prorokom. BG Ap 10, 7. Potym usłyszeli głos wielki z niebá, mowiący im; Wstąpcie sam. BG Ap 11, 12. Y Zátrąbił Anjoł siodmy; y stáły się głosy wielkie ná niebie mowiące; Krolestwá świátá stáły się krolestwy PAná naszego/ y Chrystusá jego; y krolowáć będzie ná wieki wiekow. BG Ap 11, 15. Tedy otworzony jest Kościoł Boży na niebie i widziána jest Skrzyniá przymierza jego w kościele jego. Y stáły się błyskawice/ y głosy/ y grzmienia/ y trzęsienia ziemi e/ y grad wielki. BG Ap 11,19. A poznawszy głos Piotrow/ od rádości nie otworzyłá drzwi; ále wbieżawszy oznájmiłá, iż Piotr stoji u drzwi. BG Dz 12, 14. Tak wiele/ jáko słychawamy/ jest roznych głosów ná świecie; á nic nie jest bez głosu. BG 1Kor 14, 10. Jeslibym tedy nie znał mocy głosu/ będę temu ktory mowi/ cudzoziemcem; á ten co mowi/ będzie mi także cudzoziemcem. BG 1Kor 14, 11. Y Usłyszałem głos z niebá, mowiący do mnie: Nápisz; Błogosłáwieni są od tąd umárli/ ktorzy w PAnu umieráją. BG Ap 14, 13. Y słyszałem głos z niebá, jáko głos wiela wod/ y jáko głos gromu wielkiego: y słyszałem głos cytrystow grájących ná cytrách swojich. BG Ap 14, 2. Y słyszałem głos wielki z Kościołá, mówiący siedmi Anjołom; Idźcie/ á wylejcie siedm cżasz zápálcżywości Bożey ná ziemię. BG Ap 16, 1. Tedy wylał siodmy Anjoł cżászę swoję ná powietrze: Y wyszedł głos wielki z Kościołá niebieskiego od stolice/ mowiący; Stáło się. BG Ap 16, 17. Y stáły się głosy y gromy/ y błyskáwice; y stáło się wielkie trzęsienie ziemie/ jákiego nigdy nie było jáko są ludzie ná ziemi/ trzęsienia ziemie ták wielkiego. BG Ap 16, 18. Y głos cytrystow/ y śpiewakow/ y piszcżkow/ y trębácżow więcey w tobie słyszány nie będzie; y żaden rzemieśnik wszelkiego rzemiosłá nie znajdzie się więcey w tobie; i grzmot młyná nie będzie więcej słyszány w tobie: BG Ap 18, 22. Y świátłość świece nie będzie się więcey świeciła w tobie: y głos oblubieńcá y oblubienice nie będzie więcey słyszány w tobie: iż kupcy twoji byli wielcy pánowie ziemscy/ iż cżárámi twojimi byli zwiedzieni wszyscy narodowie. BG Ap 18, 23. Y Słyszałem inszy głos z niebá mowiący: Wynidźcie z niego ludu moj/ ábyście nie byli ucżestnikámi grzechow jego/ á iżbyście nie wzięli z plag jego. BG Ap 18, 4. Potymem słyszał głos wielkiego ludu ná niebie/ mowiącego; Hálleluja: Zbáwienie/ y chwałá/ y część/ y moc PAnu, Bogu nászemu. BG Ap 19, 1. Tedy wyszedł głos z stolice/ mowiący; Chwalcie Boga naszego wszyscy słudzy jego/ y którzy się go bojicie/ y máli/ y wielcy. BG Ap 19, 5. Y słyszałem głos jáko ludu wielkiego/ y jáko głos wiela wod/ y jáko głos mocnych gromow/ mowiących: Hálleluja. BG Ap 19, 6. Y słyszałem głos wielki z niebá mówiący; Oto przybytek Boży z ludźmi/ y będzie mieszkał z nimi; á oni będą ludem jego/ á sam Bog będzie z nimi będąc Bogiem ich. BG Ap 21, 3. Omienieć/ okrzypnąć/ mowiąc nagle głos vtrácić. [...] Exasperare arteriam, [...]. Exasperant vocem fauces rasae, [...] Exasperatur vox [...]. Kn 627. Po głosié znáć kogo/ v. Znáć kogo po głosié. Kn 718. Pochwalam co głosem/ krzykiem/ kláskániem rąk/ [...] v. Krzykam 1. Kn 726. Polepá/ oblepá (polepięnie tłá/ stropu/ ściány. [...] Oblepá/ polepá grupá ścian/ głos tráci. [...] Kn 763. Znáć po głosié [...] c. Vox hominem sonat, [...] humanum sonat. Znáć po twárzy. Vultu ferebat quos spiritus gessisset, [...]. Znáć po chodzié. [...] Incessus demonstrat quis sis. [...]. Summis digitis incedens monstrat se superbum. Adsignificant antiquorum Kn 1439. Ludzieć byli, ale tak z ludzkości obrani Właśnie, jakby z podziemnej wypadli otchłani, Oprócz wierzchnej postawy i głosu ludzkiego Nic więcej nie mający w sobie człowieczego; ZimBSiel 151-152. Głos, kiedy śpiewasz, tak wdzięczny, że zgoła Serafickiego przewyższasz anioła. MorszAUtwKuk 174. Ten gdy w uściech głos ścisnął, záraz szept powstánie Między ludem żáłosny. DamKuligKról 268. Czemu Słowik melodyino spiewa a nie wrobel? Słowik ma wiele muszkulow w gárdle ktorych wrobel nie ma y inne ptástwo, y ták barziey rozmáicie może głos odmieniáć ma też spokoynieysze fantazye. TylkRoz 185-186. Ucho [...] zwierzchne głos zbiera, áby szedł do wnętrznego przez dziurkę aż do błonki ktora iest w głowie rozpięta ná kształt bębenká. TylkRoz 206. Kiedy brzmi muzyká powietrze się według brzmieniá rusza to w człowieká y duchy w nim wtenże sposob á osobliwie w sercu wzbudza, duchy záś wzruszaią ciáło wedle muzyki, y ztąd bywá, że niektorzy co tylo usłyszą że kto krzyknął oni też krzyczą, że po cichu mowi oni też głos spuszczaią. TylkRoz 214. Za otworzeniem fontanny grał sonaty dwie, tak ślicznie z akkomodowaniem głosów z basami [satyr figura w fontannie]. ZawiszaPam 94. AVES MALAE, ktore lotem, piskiem, śpiewaniem, co fatalnego, albo niepomyślnego obiecowały, od Poetow Dirae, Ferales, Nigrae, Laevae, Tristes, Funestae nazwane, iakie były: Kaniá, Sowa, Jaskułka, Kokosz, Puhacz, tak lotem, iako głosem coś nieszczęśliwego prognostykuiące, olim Pogaństwu, nie nam Katolikom, ktorzy temu wierzyć nie mamy, tylko wiedzieć dla erudycyi. ChmielAteny1755 I 620. Głos. 1) die Stimme eines Menschen. [...] 1. la voix d'un homme. T III 382. Głos [...] 1) głos rozumny, nierozumny, wdzięczny; głos ma wielki; podniósł dużo głosu; spuszczam głos; głos przestworny, wolny; głos zmyślać, nie własnym głosem mowić albo śpiewać. T III 382. Głos/ Canor, oris, g, m. Vox, vocis, g. f. Vocula, ae, g. foe. dim. Thon/ Stimm. Głosu brzmienie/ Vocalitas, atis, g. foe. gut und lustig Gelaut. das sehr lautende. Głosu brzmienie dobre/ Euphonia, ae, g. foe. ein gut Thon. Głosu nieprzyjemnego/ Absonus voce, [...]. Głosu nátężánie/ Tonus, i, g. m. ein Thon/ Gelaut. Głos niewieści/ Mollis vox, mittel/ schwache Stimm. Głosow niezgodá/ Diaphonia, ae, g. f. Uneinigkeit/ Unhelligkeit im Gefang. Głosu odbijanie/Echo, us, g. f. ein Wiederthon eines Befangs/ Wiedrschall. Głosu podniesienie/Arsis vocis elevatio, Erhebung der Stimm. Głos puścić/ Vocem in vulgus spargere, ein Geschren ausslassen. Głos urywa/ ukęsuje słowá/ Vocem resorbet, de corvis dicitur, die stimm kurtz abzwacken. Głosu uczasciánie w śpiewániu/ Frequentamentum, ti, g. n. offter beschehene Widerholung der Wörter im Gefange. Głos żártobliwy/ Inflexa vox in miserabilem sonum, auff erbämlitchen Thon geneigte Stimm. DasHünDict . Obáczywszy to puł pierścienia Páni, á lepiej się twárzy mężá swego przypátrzywszy, głos też poznawszy, obłápiłá go, wołáiąc: O Panie moy, o Małżonku moy. Y mdleiąc z rádości, co ná ziemię ledwie nie pádłá. TylkStrom 95-96.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ głosem wielkim: Y widziałem/ y słyszałem jednego Anjołá lecącego przez pośrzodek niebá/ mowiącego głosem wielkim; Biádá, biádá, biádá mieszkájącym ná ziemi! dla innych głosow trąby trzech Anjołow, ktorzy zátrąbić máją! BG Ap 8, 13. ▲ co z głosu wołać: co z głosu wołać. aus vollem Halse schrenen. crier à pleine tête. T III 382. ▲ na dwa, trzy głosy: na dwa, trzy głosy. von zwen, dren Stimmen. à deux, à trois parties. § na trzy głosy śpiewać; na cztery głosy pieśń, muteta T III 382. ▲ zgodnemi głosami: zgodnemi głosami. einstimmig. tout d'une voix. T III 382. ▲ wolnym, rzędnym mowić głosem: wolnym, rzędnym mowić głosem. fren, befehlerich reden. parler d'un ton libre, résolut, d'un ton de maîre. T III 382. ▲ w głos »głośno«: w głos. 1) laut, mit lauter Stimme. [...] 1) à haute voix; haut; d'une voix haute. [...] § 1) w głos (głośnie) mowi. T III 382. ▲ w głos: w głos. 2) laut, deutlich, hell, offenbar von Citationes eines Buches. [...] 2) hautement, clairement, en parlant des citations d'un livre. [...] § 2) w głos opowiada prawo. T III 382. w ten głos mowi Pismo Swięte. so redet die H. Schrift. ainsi, de cette voix parle l'Ecriture. T III 382. ▲ grać (komu) na trzy głosy w kiie »obić kogo«: grali mu na trzy głosy w kiie. man hat ihm eine derbe Prügel- Suppe gegeben. on lui a donné une volée de coups de bâton. T III 382. ▲ anielskie głosy:

2. »prawo przemawiania; także: przemówienie, wypowiedź«: Siła wolnych głosów [...] (jedne baczeniem pańskiem okrywając, drugiego do się nie aplikując przyjmować to zwykł J. K. Mość. RadziwKSprawy 110. Teraz iestem proszony przes niegosz [księdza Cieciszewskiego] od Krola abym go [króla] przeciwko głosom y obtrectatiom, ze to temu a nie inszemu conferował [biskupstwo poznańskie], bronił. OpalKListy 512. Była zgoda powszechna [...] jako to punkt o rajtaryjej jm. pana [...] podstolego sendomirskiego, któremu kilkadziesiąt głosów in tantum pozwalały ten pułk arkabuzerskich trzymać. AktaKrak III 357. To mnie umartwili [...] powiedaiąc że to accessus [pierwszy krok] do wyszszych Honorow [...] Alterum ze dla samego Głosu na Seymiku zea by się go prędzey doczekać, nizeli ci co bez Urzędu są. PasPam 219v. Kto ścierwem żył na świecie swemu k'woli ciału, Cudzy chleb jadł bez prace, bez słońca upału, Zostanie w piekle diabłu na wieki bigosem, Kiedy anioł otrąbi boży bankiet głosem. PotPis II, 32.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ zabierać głos »przemawiać«: Poczęli zabierać głosy, wywodząc ze utrumque necessarium [jedno i drugie potrzebne]. PasPam 242. ◆ brać głos »uzyskać prawo przemawiania«: Biorę tedy głos y iuz mowę poczynam, az Mię Substytut interrumpit [przerywa] deklaruiąc to Woysku że to iuz nasiebie bierze iako mię ma flectere persvasionibus [nakłonić namowami] że to uczynię na iego interpozycyią. PasPam 120. ◆ wziąć głos »uzyskać prawo przemawiania; przemawiać«: Wziąwszy głos mowi w ten sens. PasPam 141.

3. hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji2) Laut, Schall.[...] 2) voix ton, son. [...] 2) chmura strasznym huczy głosem; głos wydawać; głos się odbiia. T III 382.

4. hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiGłos [...] 3) Stimme, Benstimmung, Wahl-Stimme. [...] 3) la voix, voeu, le soufrage. [...] 3) głos w radzie; zgodne głosy. T III 382.

5. hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiGłos. [...] 4) Frenheit zu Reden im Rathe. [...] 4) liberté de parler dans le conseil. [...] 4) proszę o głos; Marszałek dał głos Posłowi Mazowieckiemu. T III 382.

Związki niejednoznaczne względem znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ podnosić głos »podnosić«: Podnoszę głos/ Quantum possum voce contendo, vt aliquis exaudiat. Excito, intendo vocem. [...] Tollo vocem, [...]. Vrgeo vocem, [...]. Exclamo, [...]. contenta vocem loquor. nátężam głos/ mocno mowię. Kn 741.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Głos ludzki/ głos Boży. Vox populi, vox DEI. RysProv B3. Głos ludzki/ zgadza się w wolą Bożą. RysProv B3. Pśi głos nie idźie do niebios. Canis Lunam allatrans cursum eius non impedit. RysProv G3. Stroy Angelski/ chod Złodżieyski/ głos Diabelski/ á mięso báránie/ RysProv H4v. Zaloty głosem/ śianie w deżdż/ zwádá po piiánu/ czadko [?] z pożytkiem. RysProv Lv.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wolny głos (sz. zm.): Tegoż Stanu [szlacheckiego] naywiększa w wolnym głosie Praerogátywá, że iáko wolnym głosem Páná sobie obiera, wolnym głosem ná wszystko zezwala, ták mimo głos iego wolny nic stánowiono bydź nie może. LubJMan 2-3. Turkow to osobliwie, korciło bez miary Gdy naszy porazali na nogę Tatary Narod udzielny, bitny ktory dotąd głosem Wolnem Pana obierał, a im ci pod nosem Bez wszelkiey pomsty kurzą co Dniepru Porochy Osiedli wzgardzonego Pospolstwa Motłochy. PotWoj 11. Informacyja na sejmiki antekomicyjalne [...] Ażeby starali się wolny głos utrzymać, to jest liberum veto, za którego naruszeniem nie tylko sejmowe, ale i sejmikowe każdego szlachcica nie „pozwalam” upadać by musiało [...]. InfSejmRzecz 119. ▲ głos wolny: Głos przéstworny/ wolny. Vox plena [...] Kn 1281.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ głosy puścić: ◆ wrzeszczeć na wszystek głos: ◆ wrywać się w głosy: Jmp Krosnowski z bełskiego: Gorszę się z jmp chorążego lubelskiego, że i materyje coraz nowe wnosi i w głosy się wrywa. DiarSejm 229.