▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ apostolska głowa: ▲ głowa chłopia:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ paść za kimś głową »upadać głowa w czyimś kierunku«: Trup wszystek padł za nimi głową co zawsze Woięnnicy sądzą za znak zwycięstwa. PasPam 93.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Czuł jeleń na głowie rogi. PasPam 120. ● W głowie szumiało jak w browarze. PasPam 105v.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ głowa chłopia: ▲ ścisnać głowę, ścisnąć za głowę: Scisnął mię [ksiądz Piekarski] z konia za głowę y Błogosławił a zdiąwszy z się relliquiie włozył na mnie. PasPam 58-58v. Prosto do Swoiey IMSCi przyszedszy klęknął nakolana ona mu głowę scisnęła iako Biskup Bo taki był zwyczay. PasPam 83. Iadł pił dobrze a z kozdym kieliszkięm to pierwey do zony poszedł o pozwolenie to klęknął y głowę mu było trzeba Scisnąc. PasPam 83v. ▲ ktoś z niespokojną głową: ▲ biała głowa: ▲ głowa chłopska (sz. zm.): Trzecie[go] zabieł Pan Stogniew okrutnie y przepadla głowa iak to chłopska. TrepNekLib 72. Zabito beło oyca tego Gąsiorka, circa 1630. grozieł się pozywac o głowe ten syn, ale pusciel to imo się dlia tego ze nie chciał pozywac iak o chłopską a nie smiał tak iako o sliachecką. TrepNekLib 93. Brat iego rodzonÿ beł za Vrzęnnika u Ksezeÿ w Tratnouicach od Crac. dwie mili, ktore[g]o A[nn]o. 1623 In Julio zabieł na Kłeparzu Miesczanin Klieparski Boianoski rzeczony, a iesliby ozwałsie kto ale nieozwał, iak chłopską głowe płaciełbÿbeł. TrepNekLib 107. ▲ wolna głowa: [...] miał też swoie zabáwy Fáruż, fakcyie przeciwko Chrystusowi czynił, i od tych zabaw ledwie w-Niedzielę miał wolną głowę [...]. MłodzKaz II, 91. ▲ wolna głowa: Ja bym rad był choć gdzie na puszczy [mieszkać], aby przynajmniej na minutę godziny wolną mieć głowę, która już jest tak ufatygowana różnymi kłótniami, kłopotami, deplezyrami, że się jej podobno kiedy z bólu roztrzasnąć przyjdzie. SobJListy 144. ▲ myć głowę (sz. zm.) »usuwać brud lub nacierać jakimś roztworem w celach leczniczych«: WEźmi wierzchołkow Centuriey, kobylego szczawiu z korzeniem, Bożego drzewká, skory dębowey, káżdego po garśći, Alóésu prostego utártego, Háłunu, ileć się zda, warz w ługu z głąbow kápustnych zrobionym, tym myi głowę, á po zmyćiu smáruy oleykiem z orzechow Włoskich. PromMed 111. WEźmi Bożego drzewká, korzenia Złotogłowu, oboygá ileć się zda, warz w ługu, przecedź, przyday miodu prásnego, y Oliwy mniey niżeli miodu, myi tym głowę często. PromMed 159. TE rodzáie strupow rożne są. Dźiećiom pospolite, y rośleyszym przydáią się, osobliwie párchy. Ná to służą naprzod purgánse, krwie pusczenie, (ieżeli wiek pozwoli) Bánki, Łáznia, etc. przytym weś ługu z lesczynowego popiołu zrobionego, ieżeli iest mocny, przyley trochę wody, myi niem głowę co dźień, zá káżdym rázem smáruy oleykiem z żołtkow iáiowych zrobionym, iest ná to dobry osobliwie Oleum Suiphuris Rulandi. CompMed 87. ▲ bibl. omywać głowę »oczyszczać komuś głowę dla okazania własnej uniżoności i pokory«: A on wszytkim tym, ktorzy ták wiele vćisku, Y biad, y trudow znieśli dla Chrystusá zysku Cerpliwie, z chęćią w drogę z Páłácu zachadzał, Y do własnego mile pokoiu wprowádzał, Omywáiąc im nogi, á głowę zbrudzoną, Y zárosłą włosámi wyochędożoną Czyniąc; y rożne, ktore ku Bogu z miłośći Pochodzą, wyświadczáiąc onym vczynnośći. DamKuligKról 253. ▲ głowa szczerbata: Powiedzże mu by słowko, że ten tworca nowy Ten zuchwały rozwalacz przedwieczney budowy, Wznieca chęć do występkow, a gasi do cnoty; Wnet cię on miedzy chytre postrzyże dewoty: Lub zbywaiąc błyskotnym z kogoś tam wierszykiem, Nazwie głową szczerbatą, albo fanatykiem. NaruszASat 119.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ na głowę wychodzić: ◆ głowa się zawróciła: ◆ mieć głowę iako na śrobach: Trzeba było miec głowę iako na srobach y przed się y za się oglądać się bo kiedy się nieostroznie zabawił koło iednego to zas owi fugientes [uciekający] stełu siekli naszych. PasPam 96v. ◆ wyniść z głową: ◆ ze strachu komuś włosy na głowie wstały »ktoś się przestraszył«: Nie beł żaden tak duży ani beł tak śmiały, Coby mu z strachu włosy na głowie nie wstały, Najsławniejsze gdy słyszał imię Rynaldowe [...]. ArKochOrlCz II 442. ◆ na głowę powyganiać: ◆ jak wiela na głowie włosów »bardzo, dużo, mnóstwo«: Siła razy chłopie tam był wmoiey Niebytnosci? Odpowiada że iak wiela na moiey głowie włosow. PasPam 177. ◆ kogoś głowa boli »ktoś się czymś martwi«: A gdy grzeie żelázo/ záwżdy go nápali/ Ták wiele: áż y głowá ná to pátrząc boli. RoźOff 144. ◆ włos komuś z głowy nie spadnie »nie stanie się komuś nic złego, nie dozna ktoś żadnej krzywdy«: Y Włos y zgłowy niespadnie bez woli Bozey. PasPam 53v. Tu tobie y włos zgłowy niespadnie. PasPam 77. ◆ głowę suszyć komuś »namawiać kogo, nalegać natrętnie, ustawicznie mówic komu o czym«: Poczęli szęmrać między sobą to by ten Pan rad tez iuz pozbył tego mola który mu głowę suszy. PasPam 202. ◆ gryźć (komuś, czyjąś) głowę (czymś, o co) (sz. zm.) »namawiać kogo, nalegać natrętnie, ustawicznie mówić komu o czymś; niepokoić się, troszczyć się; absorbować czyjeś myśli, powodować niepokój«: Skorom to przeczytał, przyznam się W. Ks. Mości, żem wielkie w sobie uczuł alteracye, bo mię owdzie zaciąg żołnierski, za późném listów przypowiednych wydaniem, siwego włosa i wielkiéj dostatków mych nabawił straty: owdzie nawałność następującego niebezpieczeństwa, a lada jaka w pole wyprawa, moję głowę mi gryzła, i śmiertelną chorobą na łóżko w obozie przywaliła. RadziwKSprawy 103-104. Slepy konsyliarz ustawicznie gryzł głowę [królowi] prowadząc go quidem [niby] do Uspokoienia zycia Starosci swoiey. PasPam 227. [...] jeśli kto do mnie przyjedzie, to pewnie nie dla żadnej konwersacji, chyba dla swej prywaty, którą mi głowę gryźć zechce. SobJListy 199. Ostatnią tedy chyba na pożywienie tych ludzi przyjdzie zastawić koszulę, bo wszyscy się rozjechali, król daleko, mnie tylko jednemu głowę gryźć będą. SobJListy 214. Ziecháli sie znáć Synowie, Wuiowie, Siostry, Ciotki S. Ianá, á coż też czynili? iákby zmowiwszy się, gryźli głowę Elżbiecie, o imięniny, wszyscy mowili: niech to będzie Zacháryasz. MłodzKaz IV, 63. Patrzmyż na tych, rozumną którzy się nie rządzą Do natury potrzebą, ale szczęściem błądzą. Krew lać, nic tylko by się wolał drugi pocić Koło ziemie, niż głowę gryźć, troskać, kłopocić. PotFrasz2Kuk II 452. ◆ mieć muchy w głowie: Z kąd że to? z tąd/ że poznał támtego dutká; á tego dobrego Iezdcá Ieśli tedy biedne nierozumne stworzenie/ zrozumie co dobry iezdźiec/ co dureń? iákosz dáleko więcey Zoná/ ile ktora swoy rozumek/ á y much potrosze ma w głowie; niezrozumie co kto umie? GorzWol 40. ◆ umyć komuś głowę »zganić kogoś, zrobić komuś wymówki«: S. Pan Ekonom WX. Mci czyni krzywdę chłopom moim. X. Ieżeli to iest, dam mu dobre napomnienie. S. Suplikuię WX. Mci ażebyś mi kazał uczynić sprawiedliwość. X. Będziesz WmP. kontent ze mnie, ale niech ten przyidzie niecnota, umyię mu głowę. AkDziec 42. ◆ głowę mozolić komuś: ◆ głowa się napsowała komuś: ◆ głowę naładować opinią:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Ták ráná boli w goleń/ iáko y w głowę. RysProv 77. ● Nie wie głowá co ięzyk blekoce. Dat sine mente sonum. Lingua ne praecurrat mentem. RysProv X, 4. ● Gdzié ogon rządzi/ tám głowá błądzi. KnAd 236. ● Będzie to czásem drugiego cnotá, ále w drugim; poki ten pátrzy, poki ten pilnuie, to on nabożny, potulny, á potym ná głowie chodzi. MłodzKaz IV, 320. ● Ná ból głowy/ lekárstwo chleb. KnAd 524. ● (war.) Od wrácánia boli głowá. RysProv 63. Od wracania głowa boli. KnAd 774. ● Kto miłuie powoli/ tego głowá nie boli. RysProv 36. ● Od słowá do słowá/ áż boli głowá. KnAd 771. ● Przeszłey rzeczy nie żáłuy/ niepodobney rzeczy nie wierz/ o nierowną się nie kuś/ tedy sobie głowy nie zfrásuiesz. RysProv 66. ● Iák oká w głowie strzéżé/ broni/ szánuié. KnAd 292. ● Więcey w dupie gowien/ niżli w głowie mozgu. RysProv K.