Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »zagadka; tajemnica; coś trudnego do odgadnięcia, zrozumienia«: Gadká. Kiedy sie ludźie na częściey wywrácáią Zimie kiedy na sankach ieżdżą. FraszNow A2v. Nákłonię do przypowieśći uchá mego: á wyłożę przy hárfie gadkę moję. BG Ps 49, 5. Rozsądź, proszę, w gadce nas zadanej: Co bywa między dwiema trzeciego kolany? PotFrasz4Kuk I 366. Stąd się pamiętna w piśmiech ona gadka rodzi: Z pożerce pokarm, słodycz z mocnego wychodzi; Którą gdy Filistyni dla zdrady niewieściej 401 Zgadną, daje im zakład: sukien par trzydzieści; Skoro ich braciej trupem trzydziestu położył, Przeto więcej roboty niźli kosztu łożył, Gadka z gadki urosła między przyjacioły: Kto lwem i kto Samsonem, co miody, co pszczoły? PotFrasz4Kuk I 400-401. Zádam gadkę Małżonkom i mężczyźnie posánowionym; ktory mąż naprzod żony vsłuchał? MłodzKaz I, 82. ich errathe bald ein Rätsel/ wnet gádnę Gadkę [...]. ErnHand 254. SPHINX namienioná w Tytule było Monstrum Tebayskie z Panny od głowy, ze psa od ramion złożone, skrzydła maiące; ktore AEnigmata albo Gadki, lub trudne do solucyi Kwestye proponowało, osobliwie te: Co za zwierz z ráná o czterech, w południe o dwoch, w wieczor o trzech nogach chodzi? Gadki tey ktokolwiek nie zgadł, stawał się łupem y pastwiskiem żarłoczney SPHINGI. ChmielAteny1755 I 1198. O BOGU, Bożkow mnostwie, Słow pięknych wyborze,Kwestyi cudnych wiele, o Sybillow zbiorze,O Zwierzu, Rybach, Ptakách, o Mátematyce,O Cudach Swiata, Ludzi Rządach, Polityce;O Językach, y Drzewách, o Zywiołach, Wierze,Hieroglifikach, Gadkach, Narodow manierze;Co Kray ktory ma w sobie dziwnych Ciekawości,Cały Swiàt opisany z gruntu w słow krotkości. ChmielAteny1755 I tyt..

2. »problem, kwestia; kwestia sporna«: Lecz jesli jest jáka gadká o słowiech y o imionách y o zakonie wászym/ sámi tego pátrzćie: ábowiem ja tego sędźią być niechcę. BG Dz 18, 15. Y ználazłem że nań skárżą o jákieś gadki z strony Zakonu ich; á że nie ma żadney winy/ dla ktoreyby był godzien śmierci álbo więzienia. BG Dz 23, 29. Gadká/ trudne pytánie/ węzłowáte/ Magna, perobscura, difficilis, subdifficilis quaestio est [...]. Dura quaestio [...]. Nodosa quaestio [...]. Kn 182.

3. »rozmowa; opowieść«: To nie iest własna gadká o nowym swiećie/ ále pospolita wszytkim Prowinciom: á iużeśmy ią też rozwiązáli/ powiedźiawszy/ iż iednoż ćiepło słoneczne/ czyni skutki rozne/ zá roznym położeniem mieysc. BotŁęczRel I 267. Gdy się przy stole wszczęłá gadká: iákaby śmierć byłá naylekczeysza? BudnyBPow 88. Gadká/ i. pytánie/ vt, O tym iést gadká/ rzécz/ mowá/ pytánie. vide Pytánie. Kn 182. Nie godźić się czásu drogiego marnie na gadkách/ żártách tráwić/ á coż ná cięższych Boskich obrázách? BanHist 34. Już się gadkami nie bawmy, Gdzie kazano, tam się spieszmy! AktPasOkoń 178. O Posiłku Fráncuskim znowu są gadki vdaiąc że 2000. ludzi co są około Merzu/ tám do Obozu Biskupiego vdáć się maią. MerkPol 117. A zaż nie musi odpowiedzieć, co mu Ważył sie w gadkách zarzucáć bez sromu? ChrośJob 157.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ o wilku jest gadka, o wilku jest rozmowa »właśnie o tym się mówi«: Lupus est in fabula [...]. Lupus est in sermone. O wilku iést rozmowá/ sed et gadká nos discimus. o tym iést gadká/ i. gadánie. Kn 948.